Пенсия қалай есептеледі? Қазақстандағы зейнетақы жүйесінің толық түсіндірмесі

Қазақстанда зейнетақы жүйесі көпдеңгейлі құрылымға ие және әр азаматтың еңбек өтілі, жалақысы мен зейнетақы жарналарына байланысты есептеледі. Бұл мақалада пенсия қалай есептеледі деген сұраққа толық жауап беріп, оның негізгі құрамдас бөліктерін қарастырамыз.

Қазақстандағы зейнетақы жүйесінің құрылымы

Қазіргі уақытта елімізде зейнетақының үш негізгі көзі бар:

1. Базалық зейнетақы – мемлекеттік бюджеттен төленеді.
2. Жинақтаушы зейнетақы – Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына (БЖЗҚ) жиналған қаражат есебінен төленеді.
3. Еңбек зейнетақысы – 1998 жылға дейін еңбек өтілі бар азаматтарға төленетін қосымша зейнетақы.

Базалық зейнетақы қалай есептеледі?

2018 жылдан бастап базалық зейнетақы азаматтың еңбек өтіліне және зейнетақы жарналарының аударылуына байланысты белгіленеді.

• Егер азаматтың жұмыс өтілі 10 жыл немесе одан аз болса, базалық зейнетақы ең төменгі күнкөріс деңгейінің 54%-ын құрайды.
• Әрбір қосымша жылға базалық зейнетақы 2%-ға артып отырады.
• Егер еңбек өтілі 33 жылдан асса, базалық зейнетақы ең төменгі күнкөріс деңгейінің 100%-ына тең болады.

Бұл жүйе зейнеткерлердің еңбек жолын ескеріп, әділ зейнетақы төлеуге мүмкіндік береді.

Жинақтаушы зейнетақы қалай есептеледі?

Жинақтаушы зейнетақы жүйесі 1998 жылдан бастап енгізілген. Жұмыс істейтін азаматтардың жалақысының 10%-ы міндетті түрде Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына (БЖЗҚ) аударылып отырады.

Жинақтың көлеміне әсер ететін факторлар:

• Еңбек өтілі – жұмыс істеген жылдар саны ұзаған сайын жинақ сомасы көбейеді.
• Жалақы мөлшері – жоғары жалақы алатын азаматтардың жинақтары да көбірек болады.
• Қордағы инвестициялық табыс – БЖЗҚ-дағы қаражат инвестицияланып, табыс әкеледі.

Зейнетке шыққан кезде жинақталған қаражат өмір сүру ұзақтығына қарай бөлініп, ай сайынғы төлем ретінде беріледі.

Еңбек зейнетақысы қалай есептеледі?

Еңбек зейнетақысы 1998 жылға дейін кемінде 6 ай жұмыс істеген азаматтарға төленеді.

• Оның мөлшері 1998 жылға дейінгі орташа жалақыға және жалпы еңбек өтіліне байланысты белгіленеді.
• Толық еңбек өтілі 25 жыл (ерлер үшін) және 20 жыл (әйелдер үшін) болса, еңбек зейнетақысы толық көлемде төленеді.
• Егер еңбек өтілі аз болса, онда зейнетақы мөлшері пропорционалды түрде есептеледі.

Бұл зейнетақы түрі біртіндеп қысқарып келеді, өйткені заманауи зейнетақы жүйесі жинақтау принципіне негізделген.

Зейнетақы мөлшерін қалай есептеуге болады?

Зейнетақыны есептеу үшін мынадай формула қолданылады:

1. Базалық зейнетақыны есептеу – еңбек өтіліне байланысты ең төменгі күнкөріс деңгейінің пайызын анықтау.
2. Жинақтаушы зейнетақыны есептеу – БЖЗҚ-да жиналған соманы шамамен 20 жылдық мерзімге бөліп есептеу.
3. Еңбек зейнетақысын анықтау – егер еңбек өтілі жеткілікті болса, 1998 жылғы орташа жалақы негізінде белгілеу.

Осы үш компонент қосылып, жалпы зейнетақы сомасы анықталады.

Зейнетке шығу жасы қандай?

Қазақстанда зейнетке шығу жасы ерлер мен әйелдер үшін әртүрлі:

• Ер адамдар – 63 жас.
• Әйел адамдар – 2027 жылға дейін кезең-кезеңімен 63 жасқа жетеді.

Зейнет жасын төмендету мүмкін бе?
Иә, кейбір азаматтар үшін зейнетке ертерек шығу мүмкіндігі бар:

• Көпбалалы аналар – 5 және одан көп баласы бар әйелдер 53 жаста зейнетке шыға алады.
• Ерекше ауыр еңбек жағдайында жұмыс істейтіндер – кейбір кәсіптер зейнетке ерте шығуға мүмкіндік береді.
• Мүгедектік немесе әлеуметтік себептерге байланысты – денсаулығына байланысты немесе басқа әлеуметтік жағдайларға байланысты азаматтар жеңілдетілген зейнетке шығу шарттарын қолдана алады.

Зейнетақы алу үшін не істеу керек?

Зейнетақыны рәсімдеу үшін:

1. ЖСН және жеке куәлік
2. Еңбек өтілін растайтын құжаттар (еңбек кітапшасы, келісімшарттар, т.б.)
3. Зейнетақы жарналары туралы анықтама (БЖЗҚ-дан алынады)
4. Банктік шот нөмірі

Өтінішті «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясының бөлімшесіне немесе eGov.kz электрондық порталы арқылы тапсыруға болады.