Проблемалық сұрақ қалай жасалады – Тиімді тәсілдер мен кеңестер
Күнделікті өмірде немесе білім беру үдерісінде қандай да бір мәселені тереңірек түсіну үшін проблемалық сұрақтар маңызды рөл атқарады. Олар тек ақпаратты сұрап қоймай, сол мәселені жан-жақты талдауға, ойлануға, пікір білдіруге, сондай-ақ жаңа идеялар мен шешімдерді ұсынуға итермелейді. Алайда, мұндай сұрақты ойлап табу оңай шаруа емес. Оның артында логика, байқағыштық және нақты мақсат жатады.
Бұл мақалада проблемалық сұрақ қалай жасалады деген маңызды сауалға жауап іздеп көрейік. Қарапайым сұрақтан айырмашылығы неде? Ол не үшін қажет және оны жасауда қандай әдістерді ұстанған жөн?
Проблемалық сұрақ дегеніміз не?
Алдымен, терминнің өзіне тоқталайық. Проблемалық сұрақ дегеніміз – белгілі бір тақырыпқа немесе жағдайға қатысты ой тудыратын, талқылауға түрткі болатын, және бірнеше жауабы болуы мүмкін күрделі сұрақ. Мұндай сұрақтар нақты жауап беруді емес, логикалық ойлауды, талдауды, дәйек келтіруді қажет етеді.
Мысалы:
- «Адам өміріндегі бақыттың шынайы өлшемі қандай?»
- «Ғылым мен діннің арасындағы қарым-қатынас қандай болуы тиіс?»
Мұндай сұрақтар адамды жай ғана фактіні айтып қоюға емес, өз пікірін айтуға, дәлел келтіруге мәжбүрлейді.
Неліктен проблемалық сұрақтар маңызды?
Проблемалық сұрақтар білім алушыларды белсенді ойлауға жетелейді. Олар материалды жаттап қана қоймай, оның мәніне үңіліп, себеп-салдарын түсінуге ұмтылады. Сонымен қатар, бұл әдіс сын тұрғысынан ойлауды дамытады, оқушылардың дербес пікір айту қабілетін жетілдіреді, оларды зерттеу мен ізденіске итермелейді.
Оқу процесінде ғана емес, күнделікті өмірде де бұл тәсіл қажет. Әр түрлі салада – бизнес, саясат, ғылым немесе өнерде – адамдар нақты шешім қабылдау үшін терең ойлануды талап ететін сұрақтар қойып үйренуі керек.
Қарапайым және проблемалық сұрақтың айырмашылығы
| Қарапайым сұрақ | Проблемалық сұрақ |
|---|---|
| Бір ғана нақты жауабы бар | Көптеген көзқарасқа ашық |
| Ақпаратты есте сақтау үшін қойылады | Терең ойлау мен талдау үшін қойылады |
| «Қашан?», «Қайда?», «Кім?» сияқты сұрақтар | «Неліктен?», «Қалай?», «Не себепті?» сияқты сұрақтар |
Мысалы:
- Қарапайым: Абай Құнанбайұлы қай жылы дүниеге келді?
- Проблемалық: Абайдың шығармаларында көрсетілген адамгершілік құндылықтар бүгінгі қоғамда қаншалықты маңызды?
Проблемалық сұрақты жасау жолдары
Енді ең маңызды бөлікке келейік – проблемалық сұрақты қалай жасауға болады? Төменде бірнеше нақты тәсілдер берілген:
1. Мәселені анықтап алыңыз
Сұрақ қою үшін алдымен негізгі мәселені нақтылау қажет. Қай тақырыпта ой қозғағыңыз келеді? Қандай қиындықтар туындап отыр?
2. Қызығушылық тудыратын контекст таңдаңыз
Көтеріліп отырған мәселе тыңдаушы немесе оқушы үшін өзекті болуы тиіс. Адамды қызықтырмаса, ешқандай сұрақ оны ойлана білуге мәжбүрлемейді.
3. Ашық формалы сұрақ қойыңыз
Жауабы “иә” немесе “жоқ” болатын сұрақтар емес, талқылауға, дәлелдеуге, пікір айтуға негіз болатын сұрақтар маңызды.
4. “Неліктен?”, “Қалай?”, “Қандай әсері бар?” сияқты сөздерден бастаңыз
Бұл сөздер адамды себеп-салдарлық байланыстарды іздеуге, құбылыстарды салыстыруға, болжауға итермелейді.
5. Әртүрлі көзқарасқа мүмкіндік беріңіз
Жақсы сұрақтың жауабы бір ғана көзқараспен шектелмейді. Ол түрлі пікір туындатуы керек.
Мысалдар арқылы түсіну
Тақырып: Экология
- Қарапайым сұрақ: Ағаштар не үшін қажет?
- Проблемалық сұрақ: Қазіргі қала өмірінде табиғатпен байланысты сақтау мүмкін бе?
Тақырып: Тарих
- Қарапайым сұрақ: 1917 жылы не болды?
- Проблемалық сұрақ: Қазан төңкерісінің қазақ қоғамына ықпалы қандай болды?
Тақырып: Әлеуметтік желі
- Қарапайым сұрақ: Facebook қай жылы ашылды?
- Проблемалық сұрақ: Әлеуметтік желілер адамның жеке өміріне қалай әсер етеді?
Қателіктерден сақ болыңыз
Проблемалық сұрақ жасауда жиі кездесетін кейбір қателіктер:
- Тым кең немесе нақты емес формулировка – оқушы не туралы айту керектігін түсінбей қалуы мүмкін.
- Нақты факті сұрау – мұндай сұрақтарда ойлауға мүмкіндік аз.
