Ақын Ақан сері Қорамсаұлының өмірбаяны және шығармашылығы
ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басында қазақ халқының мәдениеті мен өнерінің дамуына елеулі үлес қосқан тұлғалардың бірі – Ақан сері Қорамсаұлы. Ақан сері – қазақтың дәстүрлі ән өнерінің көрнекті өкілі, ақын, композитор, әрі сері ретінде танымал. Оның шығармалары қазақтың музыкалық мәдениетінде өшпес із қалдырды. Ақан серінің өмірі мен шығармашылығы қазақ халқының рухани байлығын, өнерге деген сүйіспеншілігін және еркіндікке деген құштарлығын айқын көрсетеді.
Ақан сері өмірбаяны
Балалық шағы және отбасы
Ақан сері 1843 жылы қазіргі Солтүстік Қазақстан облысы, Айыртау ауданындағы Үлкен Қоскөл маңында дүниеге келген. Шын есімі – Ақжігіт. Ақанның әкесі Қорамса – дәулетті, елге сыйлы адам болған. Анасы – Ұрқия, ел ішінде ақылдылығымен, парасаттылығымен танымал әйел болған. Ақанның балалық шағы табиғаты әсем, кең далада өтті. Әкесі Қорамса мен анасы Ұрқияның тәрбиесінде өскен Ақан ерте жастан өнерге, әсіресе ән мен өлеңге қызығушылық танытқан.
Білім алу және өнер жолының басталуы
Ақан сері алғашында ауыл молласынан сауат ашқан. Кейін Қызылжардағы Уәли медресесінде (1856–1859) білім алған. Медреседе оқып жүргенде араб, шағатай, татар тілдерін меңгеріп, шығыс әдебиетімен танысты. Ақан серінің білімге деген құштарлығы оның ақындық қабілетін шыңдауға ықпал етті. Медреседен кейін ол ел ішіндегі өнер адамдарына қосылып, ән айтып, өлең шығарып, серілік өмірге қадам басты.
Шығармашылық жолы және жетістіктері
Ақан сері – қазақтың халық әндерінің шебері, композитор, әрі ақын. Оның шығармалары халық арасында кеңінен таралып, бүгінгі күнге дейін орындалып келеді. Ақан серінің әндері мен өлеңдері терең мағынаға, нәзік сезімге, адамгершілікке толы. Оның шығармашылығында махаббат, табиғат, еркіндік, адамгершілік тақырыптары басты орын алады.
Ақан серінің ең танымал әндерінің бірі – «Балқадиша». Бұл әнде Ақан сері өзінің ғашығы Балқадишаны сүйіспеншілікпен жырлайды. Сонымен қатар, «Ақ көйлек», «Құлагер», «Сырымбет», «Мақпал» сияқты әндері де кеңінен танымал. Ақан серінің әндері қазақтың дәстүрлі ән өнерінің дамуына елеулі ықпал етті.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Ақан сері өз заманының қоғамдық мәселелеріне бейжай қарамаған. Ол өз өлеңдері мен әндерінде қоғамдағы әділетсіздікке, теңсіздікке, зорлық-зомбылыққа қарсы пікірлерін білдірген. Ақан серінің шығармашылығында халықтың мұң-мұқтажы, әлеуметтік теңсіздік, әділетсіздік мәселелері жиі көтерілген. Ол өз шығармаларында халықтың еркіндігі мен бостандығын, әділдікті жақтаған.
Жеке өмірі
Ақан серінің жеке өмірі де қызықты әрі күрделі. Оның алғашқы әйелі Бәтима қайтыс болғаннан кейін, ол Ұрқия есімді қызға үйленген. Алайда, бұл неке ұзаққа созылмаған. Ақан серінің өміріндегі ең үлкен махаббаты – Ақтоқты есімді сұлу қыз болған. Алайда, тағдыр оларға бірге болуды жазбаған. Ақан серінің «Ақ көйлек», «Аужар», «Алтыбасар», «Ғашық жарға», «Тағрипың» сияқты әндері осы Ақтоқтыға арналған.
Мұрасы және маңызы
Ақан серінің шығармашылығы қазақ халқының мәдениетінің ажырамас бөлігіне айналды. Оның әндері мен өлеңдері халық арасында кеңінен таралып, бүгінгі күнге дейін орындалып келеді. Ақан серінің шығармашылығы қазақтың дәстүрлі ән өнерінің дамуына елеулі ықпал етті. Оның әндері мен өлеңдері қазақ халқының рухани байлығын, мәдениетін, өнерге деген сүйіспеншілігін айқын көрсетеді.
