Нұртас Оңдасынов өмірбаяны – мемлекет және қоғам қайраткері
Қазақ халқының тарихында елдің саяси, мәдени және рухани дамуына зор үлес қосқан тұлғалар аз емес. Солардың бірі – мемлекет және қоғам қайраткері, көрнекті тіл жанашыры, қазақтың рухани өмірінде өшпес із қалдырған Нұртас Дәндібайұлы Оңдасынов. Ол тек саяси қызметімен ғана емес, ұлт мәдениеті мен әдебиетіне, тілдің дамуына қосқан үлесімен де танымал. ХХ ғасырдың орта тұсында Қазақстанның тағдырлы кезеңдерінде ел басқару ісіне белсене араласып, халықтың тұрмысын жақсарту жолында еңбек етті. Сонымен қатар ол шығыстану ғылымына, араб-парсы әдеби мұраларын қазақ тіліне аудару ісіне ерекше үлес қосты.
Нұртас Оңдасыновтың өмір жолы – жас ұрпаққа өнеге. Қиын-қыстау заманда туған халқына адал қызмет ету, білім мен ғылымға терең мән беру, ұлттық құндылықтарды дәріптеу – оның басты мұраты болды.
Нұртас оңдасынов өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Нұртас Дәндібайұлы Оңдасынов 1904 жылы 26 қазанда Түркістан уезінің Созақ өңірінде дүниеге келген. Әкесі Дәндібай – ел ішінде сыйлы, еңбекқор шаруа, әділдігімен танылған жан. Анасы Ұлбосын – отбасына береке дарытқан, бала тәрбиесіне зор мән берген кісі. Қазақ қоғамындағы дәстүрлі ортада өскен Нұртас жас кезінен үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсету қағидаларын бойына сіңірді.
Бала Нұртас ауылдағы қарапайым тіршілікті көріп өсті. Ол кезде қазақ халқы Ресей империясының отарлық саясатының салдарынан әлеуметтік қиындықтарды бастан кешіріп жатқан кезең болатын. 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс, азамат соғысы, ашаршылық – бәрі де оның балалық шағына өз ізін қалдырды.
Әкесі Дәндібай мен анасы Ұлбосын балаларының білімді болуын армандап, қолдарынан келгенінше жағдай жасауға тырысты. Сол заманның ауырлығына қарамастан, жас Нұртас сауатын ерте ашып, әуелде ауыл молдасынан хат таныды. Кейін жаңа әдісті орыс-қазақ мектептеріне бара бастады.
Отбасында еңбекқорлық, адалдық, елге қызмет ету қасиеттері басым болды. Бұл тәрбие болашақ қайраткердің өмірлік ұстанымының қалыптасуына ықпал етті.
Білім алуы және алғашқы қадамдары
Нұртас Оңдасынов алғашқы білімін ауыл мектебінде алып, кейінірек Шымкент пен Ташкенттегі оқу орындарында жалғастырды. Ол математика мен техникаға бейім болды, бірақ сол кездің өзінде әдебиет пен тілге деген құштарлығы байқалған.
1920 жылдары ол Ташкенттегі Орта Азия мемлекеттік университетінде білім алып, инженерлік сала бойынша маманданды. Жоғары білім алу – қазақ жастары үшін сирек мүмкіндік еді, ал Оңдасынов осы жолды табандылықпен жүріп өтті.
Оқумен қатар ол қоғамдық жұмыстарға белсене араласып, жастар ұйымдарының мүшесі болды. Оның білімге деген құштарлығы, ұлт болашағына деген жауапкершілігі таныла бастады.
Жас Нұртас еңбек жолын инженерлік қызметтен бастады. Алдымен өндіріс орындарында, кейінірек жергілікті басқару органдарында еңбек етті. Оның ұйымдастырушылық қабілеті, әділеттігі, білімділігі көзге түсіп, партия-кеңес жұмыстарына тартылды.
Қызмет жолы, шығармашылығы және жетістіктері
Нұртас Оңдасыновтың саяси қызмет жолы өте бай әрі мазмұнды. Ол 1938–1951 жылдар аралығында Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің Төрағасы қызметін атқарды. Бұл – қазіргі түсінікпен айтқанда, Үкімет басшысы деген сөз. Сол кезеңде республика үшін аса ауыр тарихи сынақтар – Ұлы Отан соғысы, соғыстан кейінгі қалпына келтіру кезеңі болды.
Соғыс жылдарында ол Қазақстандағы өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығын соғыс қажетіне бейімдеп, майданға азық-түлік, киім-кешек, қару-жарақ жеткізілуін ұйымдастырды. Қазақстанға эвакуацияланған зауыт-фабрикаларды орналастырып, жұмыс күшін үйлестірді. Халықты еңбекке жұмылдырып, елдің ішкі тұрақтылығын сақтауға көп күш салды.
Соғыстан кейінгі жылдары республика экономикасын қалпына келтіру, өнеркәсіпті дамыту, ауыл шаруашылығын өркендету мәселелері оның негізгі назарында болды. Ол көптеген ірі зауыттардың, фабрикалардың, теміржол мен жол құрылыстарының іске қосылуына себепші болды.
Сонымен қатар Оңдасынов қазақ тілін, мәдениетін дамытуға ерекше көңіл бөлді. Ол араб, парсы тілдерін жетік меңгеріп, кейінгі жылдары «Арабша-қазақша түсіндірме сөздік», «Парсыша-қазақша түсіндірме сөздік» құрастырды. Бұл еңбектер қазақ тіл біліміндегі баға жетпес мұра болып саналады.
Оның тағы бір маңызды еңбегі – қазақ халқына шығыс классиктерінің мұрасын таныстыруы. Ол Фирдоуси, Сағди, Хафиз сынды ақындардың шығармаларын қазақша сөйлетті.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Нұртас Оңдасынов – заман ағымын дұрыс түсіне білген тұлға. Ол кеңестік жүйеде қызмет етсе де, ең алдымен қазақ халқының мүддесін ойлады.
Оның қоғамдық көзқарасында білім мен ғылымға ерекше мән беру, жастарды оқыту, ұлттық құндылықтарды сақтау мәселесі басты орында тұрды. Ол елдің дамуы үшін ең әуелі сауатты, білімді ұрпақ қажет деп санады.
Сонымен бірге ол қазақ тілін ғылым тіліне айналдыруға күш салды. Оның аударған сөздіктері тек тіл мамандарына емес, жалпы халыққа да пайдалы болды.
Саяси қайраткер ретінде ол әділдігімен, қарапайымдылығымен ерекшеленді. Қызметте жүргенде парақорлыққа, әділетсіздікке қарсы болды.
Жеке өмірі
Нұртас Оңдасынов – отбасына берік, адал жан болған. Оның жұбайы мен балалары туралы деректерде ол жақсы әке, мейірімді жар ретінде сипатталады. Қызметтің ауырлығына қарамастан, отбасына уақыт табуға тырысқан.
Балаларына білім беріп, оларды адалдыққа, еңбексүйгіштікке баулыды. Өзінің өмірлік ұстанымдарын үй ішінде де берік сақтап, үлкенге құрмет, кішіге қамқорлық көрсетуді ұстанды.
Мұрасы мен маңызы
Нұртас Оңдасыновтың артында қалған мұрасы – қазақ халқы үшін аса қымбат. Оның саяси қызметі елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына зор үлес қосты.
Ең бастысы, ол – тіл жанашыры. «Арабша-қазақша», «Парсыша-қазақша» сөздіктері, шығыс классиктерінен жасаған аудармалары қазақтың рухани байлығын арттырды. Бұл еңбектер қазақ тіл білімінің дамуына ғана емес, ұлттық мәдениеттің өркендеуіне де қызмет етті.
Қазақ жастары үшін ол – табандылықтың, білімге құштарлықтың, елге адал қызмет етудің үлгісі. Оның өмір жолы қазіргі және келер ұрпаққа өнеге болып қала береді.
