Санжар Асфендияров өмірбаяны – қазақ ғылымы мен білімінің қайраткері
Санжар Асфендияров — қазақтың көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері, ғалым-тарихшы, профессор және педагог. Оның өмірі мен қызметі қазақ халқының ХХ ғасырдың басындағы қоғамдық-саяси өзгерістер мен мәдени жаңғыру кезеңімен тығыз байланысты. Санжар Асфендияровтың есімі қазақтың тарих ғылымы мен жоғары білімінің негізін қалаушылардың бірі ретінде тарихта қалды.
Санжар асфендияров өмірбаяны
Балалық шағы және отбасы
Санжар Асфендияров 1889 жылы 20 қазанда Ташкент қаласында дүниеге келген. Оның әкесі Сейітжапар (Жағыпар, Сейітжағыпар) — Әбілқайыр ханның үлкен ұлы Айшуақ ханның ұрпағы, патша әскерінің полковнигі шенінде отставкаға шыққан, жарты ғасырдан астам уақыт Түркістан өлкесінде қызмет еткен қазақ қайраткері. Анасы Гүландам Қасымова болса, Кенесары Қасымовтың ұрпақтарынан тараған деп болжануда.
Санжардың балалық шағы білімге деген құштарлықпен өтті. Әкесі мен анасы оның білім алуына ерекше мән беріп, оны жоғары білімге ынталандырды. Бұл отбасылық тәрбие оның болашақта ғылым мен білім саласында үлкен жетістіктерге жетуіне негіз болды.
Оқу жолы және еңбек жолының басталуы
Санжар Асфендияров 1907 жылы Ташкенттегі реалдық училищені тәмамдағаннан кейін, 1912 жылы Санкт-Петербургтегі әскери-медициналық академияны бітіріп шығады. Оқу барысында ол әскери министрліктің теңіз ведомствосының стипендиясына оқып, 4 жыл қатардағы әскерде қызмет етуге міндеттелінді.
Әскери-медициналық қызметін Түркістан генерал-губернаторлығы мен Бұқара әмірлігінің шекарасындағы Термез мекенінде жергілікті лазаретте кіші дәрігер ретінде бастап, 10-шы Түркістан атқыштар полкына бекітілді. Артынан 9-шы атқыштар полкының аға дәрігер қызметкерінің міндеттерін уақытша атқарушы қызметіне ауысып, Самарқандта және Асхабадта шоғырланған атқыштар полкында дәрігерлік қызметпен айналысты.
Ғылыми қызметі, шығармашылық және жетістіктері
Санжар Асфендияровтың ғылыми қызметі қазақ тарихын зерттеумен тығыз байланысты. Ол қазақ халқының шығу тегі, этногенезі және тарихы туралы көптеген еңбектер жазды. Оның еңбектері қазақ тарихын ғылыми тұрғыдан зерттеудің негізін қалады.
1928–1931 жылдары Қазақ педагогикалық институтының алғашқы ректоры қызметін атқарды. 1931–1933 жылдары қазіргі өзінің есімін иеленген Алматы Медицина институтының ректоры болды. Оның басшылығымен институтта қазақ тілінде оқыту жүйесі енгізіліп, қазақ жастарының білім алуына мүмкіндік жасалды.
Санжар Асфендияровтың ғылыми еңбектері мен педагогикалық қызметі қазақ ғылымы мен білімінің дамуына үлкен үлес қосты. Оның еңбектері бүгінгі күнге дейін өз маңызын жоғалтқан жоқ.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Санжар Асфендияровтың қоғамдық және саяси көзқарастары оның өмірінің маңызды бөлігі болды. Ол 1919 жылы Коммунистік партияға мүше болып, Түркестан Республикасының қоғамдық-саяси өміріне белсене араласты. Ол Түркестан АССР-інің денсаулық сақтау халық комиссары, сондай-ақ жер және су халық комиссары қызметтерін атқарды.
Оның саяси қызметі қазақ халқының әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталды. Ол халықтың денсаулығын сақтау, білім беру және әлеуметтік әділеттілік мәселелеріне ерекше назар аударды.
Жеке өмірі
Санжар Асфендияровтың жеке өмірі де қызықты әрі күрделі болды. Ол 1912 жылы Рабига Лапина есімді әйелге үйленді. Олардың екі қызы болды: Алия (1913 жылы туған) және Адолят (1921 жылы туған). Алия Мәскеуде шет тілдері институтын бітіріп, кейінірек Ташкентке көшті. Адоляттың тағдыры да қызықты, ол Ташкентте тұрды және кейін Темірбай Губайдуллинге тұрмысқа шықты.
1937 жылы Санжар Асфендияров сталиндік репрессиялардың құрбаны болып, «халық жауы» ретінде тұтқындалып, атылды. Оның әйелі Рабига да осы кезеңде қуғын-сүргінге ұшырап, Карлагқа жіберілді.
Мұрасы және маңызы
Санжар Асфендияровтың мұрасы қазақ ғылымы мен білімінің дамуына үлкен ықпал етті. Оның еңбектері мен педагогикалық қызметі қазақ жастарының білім алуына жол ашты. Оның есімі қазіргі Қазақ ұлттық медицина университетіне берілген, бұл оның ғылым мен білім саласындағы жетістіктерінің айғағы.
Санжар Асфендияровтың өмірі мен қызметі қазақ халқының тарихында ерекше орын алады. Оның еңбектері мен мұрасы бүгінгі күнге дейін өз маңызын жоғалтқан жоқ.
