Тұманбай Молдағалиев өмірбаяны – қазақ поэзиясының ұлы ақыны
Қазақ әдебиетінің ХХ ғасырдағы ең ірі өкілдерінің бірі – Тұманбай Молдағалиев. Ол поэзия әлемінде өзіндік үні, нәзік лирикалық әуені бар ақын ретінде танылды. Әдебиет тарихында Молдағалиев есімі махаббат жырларымен, туған жерге деген сағынышпен, азаматтық үнмен тығыз байланысты. Оның шығармалары қазақ халқының рухани өмірінде ерекше орын алды. Ақынның қаламынан туған өлеңдер мен поэмалар тек Қазақстанда ғана емес, бүкіл түркі дүниесінде кеңінен оқылды.
Тұманбай Молдағалиев – қарапайым ауылдан шығып, елдің сүйікті ақыны атанған тұлға. Оның өлеңдері әр буынның жастарына шабыт сыйлап, адалдық пен махаббатқа, елжандылық пен адамгершілікке баулыды. Ақынның шығармашылық мұрасы бүгінгі күні де өз құндылығын жойған жоқ.
Тұманбай молдағалиев өмірбаяны слайд
Балалық шағы мен отбасы
Тұманбай Молдағалиев 1935 жылы 20 наурызда Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданының Жарсу ауылында дүниеге келген. Балалық шағы соғыс жылдарымен тұспа-тұс келді. Бұл кезең оның жүрегіне ерте жастан із қалдырды. Әкесі Молдағали соғысқа аттанып, майдан даласында қаза тапқан. Сондықтан ақын әкесін көрмей өсті. Анасының аты – Айтбала. Ол қарапайым ауыл әйелдерінің бірі болса да, бала тәрбиесінде үлкен рөл атқарды.
Жетімдік пен жоқшылық Тұманбайдың бала жүрегін ерте есейтті. Анасының еңбекқорлығы мен шыдамдылығы, ауылдағы адамдардың бір-біріне деген қамқорлығы оның кейінгі шығармашылығында адамгершілік пен ізгілікке толы өлеңдерінің арқауына айналды. Ол ауыл табиғатын, туған жердің сұлулығын, балалық шақтың қызықтарын өлеңдерінде ерекше сүйіспеншілікпен жырлады.
Балалық шағында-ақ ол кітап оқуға құмар болды. Әсіресе, Абай, Сұлтанмахмұт, Ілияс Жансүгіровтің шығармаларына ерте жастан ден қойды. Бұл ақындыққа деген алғашқы ынтасының бастауына айналды.
Білім алуы және алғашқы қадамдары
Орта мектепті бітірген соң, Тұманбай Алматыға келіп, Қазақ мемлекеттік университетінің филология факультетіне оқуға түсті. Университет қабырғасында жүріп-ақ әдеби ортаға араласты, түрлі әдеби кештерге қатысып, жас ақын ретінде таныла бастады.
1954–1955 жылдары оның алғашқы өлеңдері республикалық баспасөз бетінде жариялана бастады. Бұл кезең – оның әдебиеттегі алғашқы қадамы еді. Студент кезінде-ақ қазақ әдебиетінің белгілі өкілдері – Ғабит Мүсірепов, Әбділда Тәжібаев сияқты тұлғалар оның өлеңдерін жоғары бағалап, талантты жас ақын ретінде қолдау көрсетті.
1956 жылы Тұманбайдың «Студент дәптері» атты алғашқы жыр жинағы жарық көрді. Бұл жинақ жас ақынның әдебиеттегі жолын ашқан, оны көпшілікке танытқан еңбек болды. Жинақтағы өлеңдерінде жастықтың албырттығы, махаббаттың мөлдірлігі, арман мен үміттің биік рухы көрініс тапты.
Шығармашылығы, қызметі және жетістіктері
Тұманбай Молдағалиев – қазақ әдебиетінде лирик ақын ретінде танылды. Оның өлеңдерінің басты тақырыптары – махаббат, туған жер, достық, табиғат сұлулығы, адамгершілік.
1960–1970 жылдары оның «Кәусар», «Шуағым менің», «Жүрегім менің – жыр қазынам», «Алатау» сияқты жинақтары жарық көрді. Әсіресе, махаббат тақырыбындағы өлеңдері халықтың сүйікті жырына айналды. Оның өлеңдеріне жазылған әндер қазақ эстрадасында кеңінен орындалды. «Бақыт құшағында», «Жан досым», «Қайдасыңдар, достарым» сияқты әндері әрбір қазақтың жүрегінен орын тапты.
Ақын тек поэзияда ғана емес, балалар әдебиетінде де еңбек етті. Оның балаларға арналған өлеңдері жас ұрпақты адалдыққа, достыққа, еңбекқорлыққа баулыды. Сонымен қатар, ол аудармашылықпен де айналысып, орыс, түркі тіліндегі ақындардың шығармаларын қазақша сөйлетті.
Қызмет жолында да белсенді болды. «Балдырған» журналының бас редакторы болып қызмет атқарып, жас ұрпақтың әдебиетке деген қызығушылығын арттыруға үлес қосты.
Жетістіктерінің бірі – мемлекеттік марапаттары. Ол Қазақстан Ленин комсомолы сыйлығының лауреаты (1968), Қазақстанның халық жазушысы (1992) атанды. Сонымен қатар, тәуелсіз Қазақстанның мемлекеттік сыйлығын иеленген тұлғалардың бірі.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Тұманбай Молдағалиевтің поэзиясында саясатқа тікелей үндеу сирек болса да, оның өлеңдерінде ел тағдырына алаңдаушылық, Отанға деген адалдық айқын көрінеді. Кеңес дәуірінде өмір сүрген ақын социалистік идеологияның әсерінен тыс бола алмады. Дегенмен, оның өлеңдері үгіт-насихаттан гөрі адам жанының терең иірімдеріне, рухани дүниесіне көбірек бағытталды.
Тәуелсіздік жылдары ол Қазақстанның егемендігіне қуанып, ел болашағына зор сенім артты. Ақын өз сұхбаттарында қазақ тілінің, ұлттық құндылықтардың сақталуы мен дамуы қажеттігін ерекше атап өтті. Ол халықтың рухани бірлігін, мәдениет пен өнердің жас ұрпақты тәрбиелеудегі орнын жоғары бағалады.
Жеке өмірі
Тұманбай Молдағалиев отбасы мен жеке өмірде де үлгілі азамат болды. Жұбайы – Фариза есімді жан, онымен бірге бірнеше бала тәрбиелеп өсірді. Ақынның шаңырағы қазақ зиялылары жиі бас қосатын, шығармашылық ойлар талқыланатын орда болды.
Жеке өмірінде ол қарапайымдылығымен, адамгершілігімен ерекшеленді. Жақындары мен әріптестері оның мейірімді, шыншыл, әзілқой мінезін ерекше еске алады. Достарына адалдығы мен сертке беріктігі оның шығармашылық әлемінде де айқын көрініс тапты.
Мұрасы мен маңызы
Тұманбай Молдағалиев 2011 жылы 10 қазанда Алматы қаласында дүниеден өтті. Бірақ оның артында мол әдеби мұра қалды. Ол – ондаған жыр жинақтарының, поэмалардың, аудармалардың авторы.
Ақынның өлеңдері қазақ әдебиетінің алтын қорына енді. Әсіресе, оның махаббат жырлары қазақ поэзиясының биік шыңдарының бірі болып саналады. Жастар арасында оның өлеңдері әлі күнге дейін сүйіп оқылады, жатталып айтылады.
Мектеп бағдарламасында да оның шығармалары орын алған. Бұл – ақын мұрасының мәңгілігін айғақтайды. Оның өлеңдері арқылы жас буын туған жерді сүюді, достық пен адалдықты, ізгілік пен мейірімділікті үйренеді.
