Сөз құрамына қарай жіктелуі | Қазақ тілі грамматикасы
Қазақ тіліндегі сөздер құрамына қарай үш негізгі топқа бөлінеді: дара сөздер, туынды сөздер, және күрделі сөздер. Бұл жіктеу арқылы әрбір сөздің қалай пайда болғанын, қандай бөлшектерден тұратынын және қай топқа жататынын анықтауға болады.
1. Дара сөздер
Дара сөз дегеніміз — бір ғана түбірден тұратын, қосымша жалғанбаған сөз. Мұндай сөздер — тілдің бастапқы элементтері болып табылады.
Мысалдар:
- тас
- су
- адам
- жол
Бұл сөздерге ешқандай жұрнақ немесе жалғау жалғанбаған. Олар мағынасы толыққанды, бір негізді сөздер.
2. Туынды сөздер
Туынды сөздер – түбір сөзге белгілі бір жұрнақ жалғану арқылы жасалады. Бұл тәсіл арқылы сөздің мағынасы кеңейіп немесе өзгеріп, жаңа ұғым туады.
Мысалдар:
- оқушы (оқу + шы)
- жұмысшы (жұмыс + шы)
- айтылым (айту + ым)
Мұндағы -шы, -ым секілді жұрнақтар сөздің мағынасын өзгертеді және жаңа сөз тудырады. Бұл сөздердің түбірі мен қосымшасы айқын көрінеді.
3. Күрделі сөздер
Күрделі сөздер дегеніміз — екі немесе одан да көп сөздің тіркесуінен немесе бірігуінен құралған сөздер. Олардың өз ішінде бірнеше түрі бар:
- Біріккен сөздер: екі не одан да көп түбір сөз бірігіп, жаңа мағына береді.
Мысалдар: балмұздақ, теміржол, Ақтөбе. - Қос сөздер: бір түбірдің қайталануы немесе мәндес сөздердің тіркесуі арқылы жасалады.
Мысалдар: ата-ана, күнбе-күн, кірпік-қас. - Қысқарған сөздер: сөздердің қысқартылып, жаңа мағынада қолданылуы.
Мысалдар: БҰҰ (Біріккен Ұлттар Ұйымы), ҚР (Қазақстан Республикасы).
Сөз құрамын ажырату не үшін маңызды?
Сөздің құрылымын білу арқылы:
- Сөз мағынасын терең түсінуге болады;
- Жаңа сөз тудыру ережелерін меңгеруге көмектеседі;
- Сауатты жазу мен сөйлеу дағдылары қалыптасады.
