С.Сейфуллин өмірбаяны – Қазақ әдебиеті мен қоғам қайраткері
Қазақ халқының ХХ ғасырдағы ұлттық руханияты мен әдебиетінде ерекше орын алатын, кеңестік дәуірде жаңа дәуір әдебиетінің негізін қалаушылардың бірі – Сәкен Сейфуллин. Ол тек ақын ғана емес, қоғам қайраткері, ағартушы, мемлекет ісіне белсене араласқан азамат ретінде ел есінде қалды. Сәкеннің шығармалары қазақ әдебиетінде жаңа мазмұн, жаңа ырғақ алып келді. Оның поэзиясы ұлттың тәуелсіздікке, бостандыққа деген аңсарын білдірсе, прозасы мен публицистикасы қазақ қоғамының әлеуметтік мәселелерін көтерді.
Сейфуллиннің өмірі – қазақ халқының сол дәуірдегі тағдырлы кезеңдерінің айнасы. Ол ХХ ғасыр басындағы Алаш қозғалысының идеяларымен де, кеңестік биліктің құрылуымен де тікелей байланысты болды. Қысқа ғұмырында ол әдебиет пен саясатта терең із қалдырды. Оның өмір жолы күрделі, тағдыры қайғылы аяқталғанымен, Сәкеннің мұрасы бүгінгі күнге дейін өзекті, құнды әрі тағылымды.
С.Сейфуллин өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Сәкен Сейфуллин (шын аты Сәдуақас) 1894 жылы 15 қазанда Ақмола уезі, Нілді болысы (қазіргі Қарағанды облысы, Жаңаарқа ауданы) Қарашілік деген жерде дүниеге келді. Әкесі Сейфолла қарапайым шаруа, қолы ашық, көпшіл адам болса, анасы Жамал мейірімді, бала тәрбиесіне мән берген жан еді. Сәкен әке-шешесінің жалғыз емес, көпбалалы отбасында өсті. Ол бала кезінен зерек, алғырлығымен ерекшеленді.
Кішкентайынан қазақтың ауыз әдебиетімен, халық әндерімен, жыр-дастандарымен сусындады. Әжесі мен анасы айтқан ертегілер, әкесінің домбыра шертіп, ән айтуы оның өнерге деген ынтасын оятты. Әсіресе, Сәкен табиғатпен етене жақын өсті. Ұлы Даланың кеңдігі, жусан иісі, ауыл өмірінің қызық-қуанышы оның жүрегінде жыр болып өрілді.
Сейфуллиннің балалық шағы қазақ қоғамындағы аумалы-төкпелі кезеңмен тұспа-тұс келді. Ресей империясының отаршыл саясаты, қазақ жерлерінің тартып алынуы, жергілікті халықтың ауыр тұрмысы – мұның бәрі жас Сәкеннің көзіне ерте шалынды. Бұл оның кейінгі азаматтық көзқарасының қалыптасуына ықпал етті.
Оқу-білім жолы және алғашқы қадамдары
Сәкен әуелі ауыл молдасынан сауатын ашты. 1905 жылы Нілдідегі орыс-қазақ мектебінде оқып, мұғалімдерден жүйелі білім ала бастады. Оның білімге құштарлығы зор еді. Әсіресе, орыс тілі мен әдебиетіне, тарихқа ерекше қызықты.
1908 жылы Ақмолаға келіп, қалалық приходская школаға түседі. Мұнда орыс мәдениетімен тереңірек танысып, Еуропа классиктерінің шығармаларын оқыды. Жасөспірім Сәкеннің ой-өрісін кеңейткен де осы қаладағы білім ордасы болды. 1913 жылы Омбы қаласындағы мұғалімдер семинариясына қабылданды. Семинарияда жүріп ол әдебиетке құштарлығын арттырып, өлең жазуға ден қойды.
1914 жылы оның алғашқы өлеңдері жарық көрді. «Өткен күндер» атты тұңғыш өлеңдер жинағы 1914 жылы Қазан қаласында басылып шықты. Бұл жинақ қазақ оқырмандары арасында жақсы қабылданып, Сәкеннің ақындық қабілетін айқындады. Оның өлеңдерінде қазақ қоғамындағы теңсіздік, жастардың бостандыққа ұмтылысы айқын көрініс тапты.
Шығармашылығы, қызметі және жетістіктері
Сәкен Сейфуллиннің әдеби мұрасы өте бай. Ол поэзия, проза, драматургия, публицистика жанрларында өнімді еңбек етті.
Поэзиясы
Сәкеннің өлеңдерінде бостандық, жаңа өмір, жастардың арман-мұраты жырланды. «Бақыт жолында», «Экспресс», «Асау тұлпар» жинақтары оның ақындық қарымын көрсетті. Ол өлеңде халықты өнер-білімге шақырды, әділетсіздікке қарсы үн көтерді.
Прозасы
1922 жылы жарық көрген «Тар жол, тайғақ кешу» романы – қазақ әдебиетіндегі алғашқы мемуарлық-тарихи шығарма. Онда 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс, Алаш қозғалысы, Кеңес өкіметінің орнауы сияқты тарихи оқиғалар бейнеленді.
Қоғамдық қызметі
Сәкен кеңес дәуірінің алғашқы жылдарында мемлекеттік істерге белсене араласты. 1922 жылы Қазақстан Орталық Атқару Комитетінің төрағасы болды. Бұл – қазіргі тілмен айтқанда, мемлекет басшысы деңгейіндегі қызмет. Оның бастамасымен қазақ тілін дамыту, мектептер ашу, әдебиетті өркендету бағытында көптеген істер атқарылды.
Жетістіктері
– Қазақ кеңес әдебиетінің негізін қалаушылардың бірі болды.
– Қазақ тілінде алғашқы оқу құралдарын жазды.
– Қазақстандағы мәдени-ағарту ісінің дамуына үлкен үлес қосты.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Сәкен Сейфуллиннің саяси көзқарасы күрделі де қайшылықты болды. Жастайынан азаттықты аңсап өскен ол бастапқыда Алаш қозғалысының идеяларына жақын болды. Алайда кейін кеңестік билікті қолдап, оның құрамында қазақ халқының болашағын көруге тырысты.
Сейфуллин кеңес өкіметінің алғашқы жылдарында қазақ еңбекшілерінің теңдігін қорғап, қазақ тілінің мәртебесін көтеруге күш салды. Ол жаңа қоғам орнату үшін білім мен мәдениеттің қажет екенін түсінді. Дегенмен, ол дәуірдегі саясаттың қаталдығы мен тартыстары Сәкеннің өмірін де қиып түсті.
1937 жылы сталиндік қуғын-сүргіннің құрбаны болды. Оның үстінен «ұлтшыл», «халық жауы» деген жала жабылып, атылды. Бұл – қазақ мәдениеті мен әдебиеті үшін орны толмас қасірет еді.
Жеке өмірі
Сәкен Сейфуллиннің жеке өмірі де назар аударарлық. Ол өзінің сүйген жары Гүлбахрамға үйленді. Гүлбахрам Сейфуллина кейін күйеуінің мұрасын жинақтап, елге танытуда көп еңбек сіңірді.
Сәкеннің отбасы шағын болса да, ол әрқашан сүйіспеншілікке толы болды. Жары екеуі қиын кезеңдерді бірге өткерді. Алайда тағдырдың ауыр сынақтары олардың да жолын қысқартты. Сәкен атылған соң, оның отбасы да қуғын-сүргін көрді.
Мұрасы мен маңызы
Сәкен Сейфуллиннің мұрасы – қазақ халқының рухани қазынасының алтын қоры. Оның шығармалары тек әдеби туындылар ғана емес, тұтас бір дәуірдің көрінісі.
– Әдебиеттегі орны: Ол қазақ әдебиетіне жаңа леп әкелді, поэзияда романтикалық, революциялық сарын қалыптастырды.
– Тарихи рөлі: Кеңес дәуірінде қазақ мемлекетінің құрылуына атсалысты.
– Мәдени мұра: Қазақ тілінің дамуына, мектеп, оқу құралдарының шығуына үлес қосты.
Бүгінде Сәкеннің есімі мектептерге, көшелерге, университеттерге берілген. Оның шығармалары қайта басылып, жас ұрпаққа насихатталуда.
