Сақ Заманындағы Бейнелеу өнері Қалай Аталады: “Аң стилі” ерекшеліктері

Ежелгі сақ дәуірі – Қазақстан тарихындағы ең жарқын кезеңдердің бірі. Бұл дәуірдің материалдық және рухани мәдениеті бізге сақталған археологиялық жәдігерлер арқылы мәлім. Солардың ішінде ерекше орын алатын сала – бейнелеу өнері. Сақтардың көркемдік дүниетанымы олардың зергерлік бұйымдарында, киім әшекейлерінде, қару-жарақтарында, тіпті күнделікті тұрмыста қолданған заттарында да айқын көрініс тапқан.

“Аң стилі” – сақ бейнелеу өнерінің басты ерекшелігі

Сақтардың бейнелеу өнері тарихта “аң стилі” деген атаумен танымал. Бұл – табиғатпен етене жақын өмір сүрген көшпелі халықтың жан-жануарларға деген құрметін, көзқарасын бейнелейтін көркем стиль. Сақ шеберлері аңдарды шынайы да, символикалық та түрде бейнелеген. Олар әр жануардың мінезін, қозғалысын, тіпті эмоциясын да шебер жеткізе білген.

Неліктен аң бейнелері басты тақырып болды? Бұл сұраққа жауап іздесек, ең алдымен сақтардың дүниетанымына үңілу керек. Олар үшін әр аң – белгілі бір күштің немесе қасиеттің символы болған. Мысалы:

• Арыстан мен барыс – батылдық пен ерліктің белгісі;
• Қасқыр – табандылық пен тектіліктің нышаны;
• Бұғы мен арқар – тылсым дүниемен байланысты;
• Құс бейнелері – көк аспанмен, құдайлармен қарым-қатынасты білдірген.

Көркемдік тәсілдері мен қолданылған материалдар

Сақ дәуірінің суретшілері мен зергерлері алтын, күміс, қола және сүйек материалдарын пайдалана отырып, айрықша өнер туындыларын жасаған. Олардың туындылары бүгінгі күнге дейін өз әсемдігін жоғалтпаған. Сақтар:

• Рельефтік ою – бетіне шығыңқы етіп өрнек түсіру тәсілін қолданған;
• Инкрустация – бағалы тастарды орнату арқылы заттарды әшекейлеген;
• Гравюра – металл бетіне нақыш салу өнері дамыған;
• Шекіме әдісі – металға балғамен соғу арқылы бейне түсіру техникасы кең таралған.

Археологиялық табыстар – сақ өнерінің айғағы

Сақтардың бейнелеу өнері туралы нақты түсінік беретін басты дереккөз – археологиялық қазбалар. Ең атақты жәдігерлердің бірі – Алтын адам. 1969 жылы Есік қорғанынан табылған бұл табытта 4000-нан аса алтын бұйым болған. Олардың көпшілігі жануар бейнесінде жасалған, бұл “аң стилінің” ең жарқын үлгісі екенін көрсетеді.

Берел қорғаны, Шілікті, Тақсай секілді тарихи орындардан табылған басқа да алтын, күміс бұйымдар сақтардың көркемдік шеберлігінің жоғары деңгейін дәлелдейді. Әрбір заттағы нақыш, ою-өрнек, аң бейнелері – ежелгі шеберлердің терең ой мен сезімді біріктіре отырып жасаған өнер туындысы.

Символизм және дүниетаным

Сақтардың бейнелеу өнері тек қана әсемдікке негізделмеген, оның артында терең философиялық мазмұн жатқан. Жануар бейнелері арқылы олар өмір мен өлім, жарық пен қараңғылық, аспан мен жер арасындағы байланысты жеткізуге тырысқан.

Мысалы, құс бейнесі жиі аспан әлемінің, рухтың белгісі ретінде қолданылса, жыртқыш аңдар жердегі тіршіліктің, күш-қуаттың нышаны болған. Осылайша, бейнелеу өнері сақтардың сенімін, дүниетанымын көрсететін көркем тілге айналды.

Сақ өнерінің қазіргі мәдениетке әсері

Бүгінде сақ заманындағы бейнелеу өнері – Қазақстанның мәдени мұрасының ажырамас бөлігі. Заманауи дизайнерлер мен суретшілер бұл стильді ұлттық нақыш ретінде өз еңбектерінде жиі пайдаланады. Киім, зергерлік бұйымдар, интерьер дизайнында аң стилі бейнелері жиі кездеседі. Сонымен қатар, мектептер мен университеттерде бұл бағыт арнайы зерттеліп, мәдени сабақтастық сақталып келеді.