Сапарғали Бегалин өмірбаяны – қазақ әдебиетінің көрнекті тұлғасы
Сапарғали Ысқақұлы Бегалин – қазақ балалар әдебиетінің негізін қалаушылардың бірі, жазушы, ақын, аудармашы және әдебиет зерттеушісі. Оның шығармашылығы қазақ әдебиетінің алтын қорына қосылған баға жетпес мұра болып табылады. Сапарғали Бегалиннің өмірі мен шығармашылығы қазақ әдебиетінің дамуында маңызды кезеңдердің бірі болып саналады.
Сапарғали бегалин өмірбаяны
Балалық шағы және отбасы
Сапарғали Бегалин 1895 жылы 24 қарашада Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданы, Дегелең ауылында дүниеге келген. Ол байбөрі руының арғын тайпасынан шыққан. Әкесі Ысқақ мал шаруашылығымен айналысқан қарапайым адам болған. Сапарғали 7 жасқа толғанда әкесі оны Семей қаласына жақын орналасқан Ушаша ауылына алып барып, молдаға оқуға берген. Бұл кезеңде ол араб жазуын үйреніп, шығыс әдебиетімен таныса бастады. Дядясы Исмагулдың Ташкентте оқып келгені оның білімге деген қызығушылығын арттырды. Исмагул Сапарғалиға шығыс әдебиетінің классикалық шығармаларын, соның ішінде «Шахнама», «Хикмет», «Юсуф пен Зулейха» поэмаларын оқып беріп, оның әдебиетке деген сүйіспеншілігін оятты.
Білім алу және шығармашылық жолының басталуы
1913 жылы Сапарғали Семей қаласындағы орыс-қазақ училищесіне түсіп, оны 1915 жылы аяқтады. Оқу барысында ол қазақтың ауыз әдебиеті мен жыршылық өнеріне қызығып, жыршылардан терме, салт жырлары мен айтыс өлеңдерін жатқа айтып, шығармашылыққа деген қабілетін көрсетті. 1914 жылы оның «Қазақ бозбалаларына» атты өлеңі «Айқап» журналында жарияланып, әдебиетке алғашқы қадамын жасады. Бұл өлеңде ол жастарды білім мен еңбекке шақырып, ұлттық рухты көтеруге үндеді.
Шығармашылық қызметі мен жетістіктері
Сапарғали Бегалиннің шығармашылығы кең ауқымды болды. Ол балаларға арналған поэмалар, әңгімелер, повестер, зерттеу мақалалары мен естеліктер жазды. Оның алғашқы шығармаларының бірі – 1943 жылы жарияланған «Месть орла» атты поэма. Бұл шығармасында ол адамзаттың ақыл-ойының күшін дәріптеді. Кейіннен «Жылқышы бала», «Сатжан», «Яблоко Ермека», «Молодая ветка», «Подросток», «Школьные друзья» сияқты шығармалары жарық көрді. Оның шығармалары балаларды Отанды сүюге, еңбекке баулуға, адамгершілікке тәрбиелеуге бағытталды.
Сапарғали Бегалин сондай-ақ қазақтың ауыз әдебиетін жинап, зерттеумен айналысты. Ол Доскея Алимбаев, Шашубай Кошкарбаев, Толеу Кобдиков сияқты халық ақындарының шығармаларын жинап, жариялады. 1946 жылы ол қазақтың ұлы ақыны Жамбыл Жабаевтың өмірі мен шығармашылығына арналған монография жазды. Оның аударма саласындағы еңбектері де елеулі. Ол А.С. Пушкин, М.Ю. Лермонтов, Т.Г. Шевченко сияқты орыс классиктерінің шығармаларын қазақ тіліне аударды.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Сапарғали Бегалин 1940 жылдан бастап Коммунистік партияның мүшесі болды. Ол өз шығармаларында социалистік қоғамның жетістіктерін дәріптеп, еңбек адамдарының бейнесін сомдады. Оның шығармашылығында интернационализм мен достық идеялары басым болды. Ол балаларды достыққа, өзара түсіністікке, еңбекке баулуға үндеді. Сапарғали Бегалиннің қоғамдық қызметі де маңызды болды. Ол 1921-1935 жылдары Дегелең ауылдық кеңесінің төрағасы, Каркаралинск уездік атқару комитетінің мүшесі, халық судьясы, Түркістан-Сібір темір жолы басқармасында, Қазақ КСР Жер халық комиссариатында жауапты қызметтер атқарды. 1935-1960 жылдары «Теміржолшы» газетінде жұмыс істеді, кейін Қазақ КСР Ғылым академиясының Тіл және әдебиет институтында қызмет етті.
Жеке өмірі
Сапарғали Бегалиннің жеке өмірі қарапайым әрі еңбекқор болды. Ол шығармашылықпен қатар, қоғамдық қызметке де белсене араласты. Оның отбасы туралы мәліметтер шектеулі, бірақ оның ұлы Мажит Бегалин қазақ киносының көрнекті режиссері болған. Оның шығармашылығына отбасының ықпалы зор болды.
Мұрасы және маңызы
Сапарғали Бегалиннің шығармашылығы қазақ балалар әдебиетінің дамуына үлкен үлес қосты. Оның шығармалары балаларды Отанды сүюге, еңбекке, адамгершілікке тәрбиелеуге бағытталды. Оның есімімен Алматы қаласында республикалық балалар кітапханасы аталады. Оның шығармалары көптеген елдерге аударылып, әлемдік балалар әдебиетінің бір бөлігіне айналды.
