Шәкәрім қалай қашан ақталды? – Тарихи шындық
Шәкәрім Құдайбердіұлы – қазақтың көрнекті ақыны, ойшылы, тарихшысы, аудармашысы, әрі ағартушысы. Ол Абай Құнанбайұлының ізбасары әрі қазақ әдебиетінің биік шыңдарының бірі болып саналады. Алайда, кеңестік дәуірдегі саяси қуғын-сүргін жылдарында Шәкәрімнің аты тарихтан өшіріліп, оның еңбектері тыйым салынған шығармалар қатарында болды. Оның есімі ақталуы үшін ұзақ жылдар қажет болды. Бұл мақалада Шәкәрімнің қалай және қашан ақталғаны туралы кеңінен талқылаймыз.
Шәкәрімнің қуғын-сүргінге ұшырауы
Кеңес үкіметі орнағаннан кейін қазақ зиялылары жаппай қудалауға түсті. 1920-1930 жылдары большевиктер билігі қазақ даласында саяси репрессияны күшейтті, оның басты құрбандары – Алаш қозғалысының жетекшілері мен рухани қайраткерлері болды. Солардың бірі – Шәкәрім Құдайбердіұлы.
1931 жылы кеңес өкіметінің қуғын-сүргін саясатының құрбаны болған Шәкәрім «халық жауы» деген айыппен ату жазасына кесілді. Оның өлімі құпия сақталды, ал шығармалары мүлде жойылды. Оның есімі қазақ әдебиетінен және мәдени мұралар қатарынан алынып тасталды. Осылайша, қазақ халқының ұлы ойшылы ұзақ уақыт бойы ұмыт қалды.
Шәкәрім есімінің қайта оралуы
Шәкәрім Құдайбердіұлының ақталуы – күрделі және ұзақ процесс болды. 1950-1960 жылдары Кеңес Одағының кейбір зиялы қауымы репрессия құрбандарын қайта зерттеуді бастады, алайда, Шәкәрімнің есімін толық ақтау мәселесі ол кезде қозғалған жоқ.
Тек 1988 жылы Кеңес Одағының қайта құру кезеңінде Шәкәрімнің есімі қайта қаралып, оның жазықсыз атылғаны анықталды. Сол жылы Қазақстан Жазушылар одағы мен бірқатар ғалымдар ақынның мұрасын зерттеуге кірісті. Осы зерттеулердің нәтижесінде 1988 жылдың 4 қарашасында Қазақстан Жоғарғы соты Шәкәрімді ресми түрде ақтады. Бұл шешім Шәкәрімнің шығармаларын қайта жариялауға мүмкіндік берді.
Шәкәрім мұрасының қалпына келтірілуі
Шәкәрім ақталғаннан кейін, оның еңбектері біртіндеп халыққа қайтарыла бастады. 1989 жылдан бастап ақынның шығармалары баспадан шығып, ғылыми еңбектерге енгізіле бастады. Қазақстандық ғалымдар, жазушылар мен зерттеушілер оның философиялық көзқарастарын, әдеби мұрасын зерттей бастады.
1991 жылы Шәкәрімнің інісі Ахат Шәкәрімұлы ақынның сүйегін қайта жерлеуге бастамашы болды. Сол жылы оның сүйегі Жидебайдағы Абай қорық-мұражайының маңына жерленді. Осылайша, Шәкәрім Құдайбердіұлының рухы туған халқымен қайта қауышты.
Шәкәрімнің қазіргі қазақ қоғамындағы орны
Бүгінде Шәкәрімнің шығармалары мектеп оқулықтарына енгізілген, оның еңбектері әдебиеттану ғылымында кеңінен зерттелуде. Оның философиялық ойлары мен діни танымы қазақ мәдениетінде ерекше орын алады. Ақынның «Үш анық» еңбегі мен өлеңдері, аудармалары мен прозалық шығармалары халықтың рухани қазынасына айналды.
Қазіргі таңда Шәкәрім Құдайбердіұлының есімі тек Қазақстанда ғана емес, әлемдік деңгейде танымал бола бастады. Оның шығармалары ағылшын, орыс, түрік, өзбек және басқа тілдерге аударылып, зерттелуде.
