Шаманы дәл өлшеу жолдары – Нақты нәтижеге қалай қол жеткізуге болады?
Біз күнделікті өмірде үнемі бір нәрсені өлшеп жүреміз: тағам салмағы, бөлме температурасы, дене бойы немесе уақыт. Бірақ осы өлшемдердің нақтылығы қаншалықты маңызды екенін жиі байқай бермейміз. Дегенмен, егер шаманы дұрыс өлшемеу салдарынан нәтиже бұрмаланса — ол ғылыми жобада болсын, аспаздықта немесе медицинада — бұл үлкен қателіктерге алып келуі мүмкін. Ендеше, шаманы дәлірек өлшеу үшін не істеу керек?
1. Өлшеу құралын дұрыс таңдау
Ең алдымен, өлшеп отырған шаманың табиғатына сәйкес құралды таңдау қажет. Егер сіз сұйықтықтың көлемін өлшегіңіз келсе, стақан мен мензурка бірдей нәтиже бермейді. Мензурка арнайы зертханалық құрал болғандықтан, оның дәлдігі жоғары.
Қатты денелердің ұзындығын өлшегенде сызғыш пен штангенциркуль арасында да үлкен айырмашылық бар. Қарапайым сызғыш тек миллиметрге дейін ғана дәлдік бере алады, ал штангенциркуль – ондық үлестерге дейін.
2. Құралдың калибрленгеніне көз жеткізу
Өлшеу құралдарының барлығы бірдей дұрыс нәтиже бере бермейді. Уақыт өте келе кез келген құрал тозады және өлшем қателігі пайда болады. Сондықтан:
- Өлшеу құралының калибрленгеніне және тексерілгеніне көз жеткізіңіз;
- Әсіресе ғылыми немесе медициналық мақсатта қолданылатын құралдар мерзімді түрде тексерістен өтуі тиіс;
- Қарапайым тұрмыстық таразылардың өзі дұрыс жұмыс істеуі үшін теңестірілуі қажет.
3. Адам факторын азайту
Көп жағдайда қателік адамнан кетеді. Өлшеу техникасының дұрыс орындалуы – дәлдіктің кілті. Мысалы:
- Сызғышпен өлшегенде көзіңіздің өлшенетін нүктеге перпендикуляр орналасуы маңызды. Егер жанамалап қарасаңыз, параллакс әсерінен нәтиже бұрмаланады;
- Электронды таразымен жұмыс істегенде заттың толық тоқтағанын күтпей тұрып өлшеу де нәтижеге кері әсерін тигізеді;
- Жазып алуда санды дұрыс оқымау немесе оны қате тіркеу де қателік көзі болуы мүмкін.
4. Қайта-қайта өлшеу – сенімділіктің кепілі
Бір ғана өлшемге сүйену қашанда қауіп. Дәлдік үшін бірнеше рет өлшеп, орташа мәнін есептеу – ең сенімді тәсілдердің бірі. Бұл әсіресе табиғи факторларға тәуелді өлшемдер үшін маңызды. Мысалы, сыртқы температура күн ішінде өзгеріп отырады, сондықтан нақты уақыттағы орташа көрсеткіш маңыздырақ болады.
5. Қателіктерді есепке алу және жазып отыру
Кез келген өлшеу белгілі бір дәрежеде қате жібереді. Бұл қателікті сандық түрде белгілеп, нәтижемен бірге көрсету қажет. Бұл әсіресе зерттеу жүргізіп отырған кезде қажет болады. Мысалы, өлшенген мән 5.2 см болса, оның қателігі ±0.1 см болуы мүмкін. Бұл нәтиженің нақты диапазонын көрсетеді: 5.1 см мен 5.3 см арасында.
6. Орта жағдайды бақылау
Кейде қоршаған орта факторлары өлшеудің дәлдігіне әсер етеді. Температура, ылғалдылық, ауа қысымы — мұның бәрі сезімтал құралдарға әсер етіп, нәтижені өзгертуі мүмкін.
- Температура жоғары болса, металл сызғыш ұзарып, өлшем нәтижесі бұрмалануы мүмкін;
- Электронды құралдар тұрақсыз ток көзінен немесе дымқыл ортадан дұрыс жұмыс істемеуі мүмкін.
Сондықтан өлшеу жүргізілетін орта тұрақты әрі стандартқа сай болуы тиіс.
7. Шаманы қалай дәлірек өлшеуге болады?
Міне, дәл осы сұрақ – өлшеу мәдениетінің жүрегі. Бір ғана өлшеу емес, бүкіл процесс – құралды таңдаудан бастап, нәтижені тіркеуге дейінгі әрбір қадам – дәлдікке әсер етеді. Бұл сұрақтың жауабын іздеу арқылы біз тек дұрыс өлшеу емес, сын тұрғысынан ойлау мен ғылыми әдіске бейімделуді үйренеміз.
8. Тәжірибе мен білім – дәлдіктің негізі
Қаншалықты озық құрал қолдансаңыз да, оны дұрыс пайдалана алмасаңыз, нәтиже сенімсіз болады. Сондықтан:
- Жас мамандар мен оқушылар өлшеу мәдениетін үйренуі қажет;
- Зертханада жұмыс істейтіндер нақты әдістемелермен танысып, оларды тәжірибеде қолдануы тиіс;
- Уақыт өте келе жиналған тәжірибе мен бақылау қабілеті дәл өлшеуге сеп болады.
