Шежіре қалай жазылады? – Қазақ тарихы мен ата-тегін зерттеу

Шежіре – қазақ халқының ата-тегін, туыстық байланыстарын, тарихи оқиғаларын баяндайтын маңызды дереккөз. Ол ұрпақтар сабақтастығын сақтауға, тарихты ұмытпауға және отбасы мен ру тарихын білуге көмектеседі. Қазіргі уақытта шежіре жасау дәстүрі қайта жанданып, көпшілік оны жазуға қызығушылық танытуда. Бұл мақалада шежірені қалай жазу керектігіне кеңінен тоқталамыз.

1. Шежіре жазудың маңызы

Қазақ қоғамында шежіре әрқашан үлкен рөл атқарған. Ол:

• Ата-бабаны еске алу – әрбір адам өз тегін білу арқылы өткенін құрметтейді;
• Ұрпақ сабақтастығы – ата-бабалар жолын жалғастыру маңызды;
• Рулар арасындағы байланыстарды сақтау – бұрынғы уақытта қыз алысып-берісу шежіреге сүйене отырып реттелген;
• Тарихи дерек ретінде құнды – шежірелерде тек туыстық байланыстар ғана емес, тарихи оқиғалар да жазылады.

2. Шежіре жазуға дайындық

Шежіре жазбас бұрын, келесі қадамдарды орындау қажет:

1. Мақсатты анықтау – тек өз отбасыңыздың тарихын жазасыз ба, әлде кең көлемдегі ру шежіресін құрастырасыз ба?
2. Ақпарат жинау – үлкен кісілермен әңгімелесіп, олардың білетін деректерін жазып алу.
3. Қолжазбалар мен мұрағат материалдарын қарастыру – көне құжаттар мен кітаптарды зерттеу.
4. Әр деректі мұқият тексеру – бір мәліметті бірнеше дереккөзден салыстырып, шынайылығына көз жеткізу.

3. Шежірені қалай жазу керек?

Шежіре жазудың бірнеше әдісі бар:

Ағаш тәрізді әдіс

Бұл ең кең тараған әдіс. Мұнда ең көне ата-бабадан бастап ұрпақтар тармақтарға бөлініп жазылады. Мысалы:

• Арғы ата (шамамен 1700-ші жылдар)
  • Баласы (шамамен 1750 жылдар)
    • Немересі (1800-ші жылдар)
      • Шөбересі және т.б.

Бұл әдіс визуалды түрде оңай түсінікті әрі айқын болып табылады.

Тізбек әдісі

Бұл әдісте ата-бабалар мен ұрпақтар тізбек түрінде жазылады:

“Ата – оның баласы – немересі – шөбересі – … “

Мысалы: Төлеген – Жұмабай – Қасым – Ержан.

Генеалогиялық кесте әдісі

Бұл әдіс графикалық түрде беріледі. Әдетте, арнайы кесте арқылы әрбір ата-баба мен ұрпақтар көрсетіледі. Осы әдісті қолданып, компьютерлік бағдарламаларда (мысалы, Excel, MyHeritage, Ancestry) арнайы диаграмма жасауға болады.

4. Шежірені толықтыру және жүйелеу

Деректерді дұрыс реттеу үшін:

• Тегі бір адамдарды шатастырмау үшін толық мәліметтер жазу;
• Әрбір буын арасындағы уақыт айырмашылығын көрсету;
• Мүмкін болса, әр адамның туған және қайтыс болған жылдарын жазу;
• Егер қолжетімді болса, сол тұлғалар туралы қосымша ақпарат беру (қайда өмір сүргені, немен айналысқаны, қандай маңызды оқиғаларға қатысқаны).

5. Шежірені қалай безендіру керек?

Шежірені жазып қана қоймай, оны көркемдеу де маңызды. Қазіргі заманда оны әртүрлі әдістермен жасауға болады:

• Қағазға жазу – дәстүрлі әдіс, бірақ жоғалу қаупі бар;
• Электронды түрде құрастыру – арнайы бағдарламаларда немесе Word, Excel файлында жинақтау;
• Кітап ретінде басып шығару – егер үлкен шежіре жинақталса, оны баспаға беріп, кітап етіп шығару;
• Сайт немесе блог ашу – шежірені интернетте жариялау арқылы көпшілікпен бөлісуге болады.

6. Шежіре жазудағы қиындықтар

Шежіре жазу оңай шаруа емес. Кездесетін қиындықтар:

• Мәліметтердің толық болмауы – кейбір буындар туралы ақпарат жетіспеуі мүмкін;
• Атаулардың шатасуы – қазақта ұқсас есімдер көп болғандықтан, оларды шатастырмау керек;
• Дереккөздердің әртүрлі болуы – кейбір мәліметтер әртүрлі нұсқаларда кездесуі мүмкін, сондықтан тексеру қажет.