Шиді қалай тоқиды Қазақ қолөнерінің ерекшелігі
Ши тоқу – қазақ халқының байырғы мәдениетінің ажырамас бөлігі, тұрмыстық және рухани өмірдің маңызды элементтерінің бірі. Бұл өнер тек күнделікті қажеттілікті қамтамасыз етумен шектелмей, қазақ халқының шеберлік пен шығармашылық қабілетін айқын көрсетеді. Бұл мақалада шиді қалай тоқиды деген сұраққа толық жауап беріп, оның негізгі әдістері мен қолдану салаларын қарастырамыз.
Ши тоқудың тарихы мен мәні
Ши тоқу өнері мыңдаған жылдар бұрын пайда болған және көшпелі өмір салтымен тығыз байланысты. Қазақтар шиді тұрмыста киіз үйдің ішкі бөліктерін бөлуге, күннен, желден, шаңнан қорғануға қолданған. Ши тоқу – тек қана практикалық қажеттілік емес, сонымен қатар эстетикалық талғамның көрінісі. Өйткені шидің әрбір өрнегі мен түстер үйлесімі ерекше мағыналарға ие.
Ши тоқуға қажетті материалдар
Ши тоқу үшін ең алдымен табиғи материалдар қажет. Олар мыналар:
- Шикізат ретінде пайдаланылатын өсімдік шиді. Бұл үшін қалыңдығы біркелкі, ұзындығы жеткілікті қамыс немесе шөп таңдалады.
- Жүн немесе жіп. Шиді біріктіру үшін қойдың жүні немесе арнайы иірілген жіп қолданылады.
- Құралдар. Оған пышақ, қайшы, тоқуға арналған арнайы қаңқа жатады.
Шиді тоқу процесі
Шиді тоқу бірнеше кезеңнен тұрады. Әр кезеңді мұқият орындау нәтижесінде сапалы әрі әдемі ши дайындалады.
1. Шикізатты дайындау
Ши тоқу алдында қамысты кесіп, тазалап, кептіреді. Бұл процесс қамыстың беріктігін қамтамасыз етеді. Кептірілген қамыстың қалыңдығы мен ұзындығы біркелкі болуы тиіс.
2. Шиді өңдеу
Шиді әдемі әрі ұзаққа шыдамды ету үшін оны бояйды немесе өрнек салады. Бояу үшін табиғи өсімдіктерден алынған бояулар жиі қолданылады. Бұл әдіс шидің экологиялық таза болуын қамтамасыз етеді.
3. Тоқу процесі
Шиді тоқу кезінде арнайы қаңқаға орналастырады. Қаңқа шидің дұрыс әрі тығыз тоқылуына көмектеседі.
- Шиді қаңқаға орнатып, араларын жіппен біріктіреді.
- Әрбір ши қатаң ретпен қойылып, жіптермен мықтап байланысады.
- Өрнек түсіру кезінде түстер үйлесіміне ерекше мән беріледі, себебі ол шидің әсемдігін арттырады.
4. Дайын өнімді өңдеу
Тоқылып біткен ши арнайы қайшы немесе пышақпен өңделеді. Бұл кезеңде өнімнің тегіс әрі жинақы болуы қамтамасыз етіледі.
Шидің тұрмыста қолданылуы
Шидің қолдану аясы өте кең. Ол киіз үй жасауда маңызды рөл атқарған.
- Киіз үйдің ішкі қабырғалары. Ши үйдің ішін бірнеше бөліктерге бөлу үшін пайдаланылған.
- Көлеңке жасау. Шиді күннен қорғану үшін қолданған.
- Декорация. Шидің өрнектері үйдің сәнін келтіріп, тұрғындардың эстетикалық талғамын көрсеткен.
Ши тоқудың заманауи қолданылуы
Бүгінгі таңда ши тоқу тек тұрмыстық қажеттілікпен шектелмейді. Қолөнершілер бұл өнерді жаңа деңгейге көтеріп, оны заманауи декорация элементтеріне айналдырды.
- Ішкі интерьерде. Қабырға әшекейі ретінде қолданылатын шидің сұранысы жоғары.
- Этно-стильдегі киімдер. Кейбір сәнгерлер шидің өрнектерін киім дизайнына енгізуде.
- Сыйлық ретінде. Қазақи дәстүрді насихаттауға арналған шиді шетелдік туристер ерекше бағалайды.
Ши тоқу шеберлігі: құндылығы мен артықшылығы
Ши тоқу – тек қолөнер ғана емес, ұлттық құндылықты сақтау мен дамыту құралы.
- Экологиялық таза өнім. Табиғи материалдардан жасалған ши экологияға зиян келтірмейді.
- Эстетикалық құндылық. Әрбір өрнек пен бояу ерекше талғамды көрсетеді.
- Ұлттық мұра. Ши тоқу арқылы қазақ халқының мәдениеті мен дәстүрі ұрпақтан-ұрпаққа жетеді.
Қорытынды
Ши тоқу – қазақ халқының рухани және мәдени мұрасының айнасы. Ол күнделікті тұрмыстың ажырамас бөлігі болумен қатар, ұлттың ерекшелігін көрсететін өнер түрі. Қазіргі таңда бұл өнерге қызығушылық қайта жанданып, халық арасында үлкен сұранысқа ие болып отыр. Шиді қалай тоқиды деген сұраққа толық жауап бере отырып, біз бұл өнердің әрбір кезеңінің мәні мен маңызын түсіндік. Бұл шеберлік арқылы ұлттық мұраның байлығы мен тереңдігін бағалауға мүмкіндік аламыз.
