Сынатәрізді жазу — Шумер өркениетінің жазу жүйесі

Адамзат тарихындағы ең көне өркениеттердің бірі — Шумер өркениеті. Ол қазіргі Ирак аумағында орналасқан Месопотамияның оңтүстігінде пайда болған. Бұл мәдениет біздің дәуірімізге дейінгі IV мыңжылдықта дамып, көптеген жаңалықтарымен тарихта өз ізін қалдырды. Соның ішінде, ең маңыздысы — жазу жүйесін ойлап табуы. Адам баласы алғаш рет ойларын белгілер арқылы жеткізе алатын жүйеге ие болды.

Шумерлік жазудың пайда болуы

Жазу алғашында шаруашылық есеп жүргізу қажеттілігінен туған. Алғашқы белгілер — дән, мал, немесе өнім мөлшерін көрсетуге арналған қарапайым пиктограммалар болды. Уақыт өте келе бұл белгілер күрделене түсті, абстрактілі мағынаға ие бола бастады. Ақыр соңында, адамдар дыбыстық жүйеге негізделген белгілерді пайдалану арқылы нақты сөйлемдер құрастыра алатын болды.

Жазудың аталуына тоқталсақ…

Шумерлер ойлап тапқан бұл ерекше жазу жүйесі тарихта сызықтық жазу немесе нақтырақ айтқанда, сынатәрізді жазу (клинопись) деп аталды. Бұл жазу жүйесінде белгілерді дымқыл саз тақташаларға үшкір қылышша құралмен сызып жазған. Бұл құралдың ұшы сына тәрізді болғандықтан, жазудың өзі де “сынатәрізді” деп аталып кетті.

Сынатәрізді жазу — адамзаттың алғашқы жазу түрлерінің бірі болып саналады.

Сынатәрізді жазудың ерекшеліктері

1. Материал мен құрал: Шумерлер жазуға арналған негізгі материал ретінде сазды тақташаларды қолданды. Олар сазды қалың етіп жайып, арнайы кебуге қалдырды. Кейін сына тәрізді таяқшамен жазып, оны пеште күйдіріп, ұзақ сақтауға мүмкіндік алды. Бұл — жазбалардың бүгінгі күнге дейін жетуінің басты себептерінің бірі.

2. Идеограммалар мен фонетика: Алғашқыда пиктограммалар қолданылса, уақыт өте келе олар идеограммаларға, яғни бір белгі тұтас ұғымды білдіретін таңбаға айналды. Кейінірек бұл жазу фонетикалық жүйеге де ауысты — яғни бір таңба бір дыбысты білдіріп тұрды.

3. Жазу бағыты: Алғашқы жазбалар жоғарыдан төменге қарай жазылса, кейінірек жазу бағыты солдан оңға қарай өзгертілді. Бұл, бір жағынан, жазуды оңайлату мақсатында жасалды.

4. Қолдану аясы: Сынатәрізді жазу тек шаруашылықта емес, сонымен қатар әдебиетте, ғылымда, дінде және саясатта кеңінен қолданылды. Мысалы, әлемдегі ең көне әдеби шығарма — «Гильгамеш туралы эпос» — дәл осы жазу жүйесінде жазылған.

Шумер жазуының маңыздылығы

Адамзат өркениетінің дамуына шумер жазуының қосқан үлесі орасан зор. Ең алдымен, жазудың пайда болуы тарихи деректерді сақтауға мүмкіндік берді. Сонымен қатар:

• Басқару жүйесі дамыды. Қала-мемлекеттерде заңдар жазылып, салық жүйесі құрылды.
• Білім жүйесі пайда болды. Арнайы мектептер ашылып, жазушы-қағазгерлер дайындалды.
• Мәдени мұра сақталды. Аңыздар, эпостар, діни мәтіндер және ғылыми еңбектер бізге дейін жетті.

Шумер жазуының басқа өркениеттерге әсері

Шумерлік жазу жүйесі кейінгі Аккад, Вавилон, Ассирия сияқты өркениеттерге кең әсер етті. Бұл халықтар шумер жазуын бейімдеп, өз тілдерінде пайдаланған. Сонымен қатар, шумер жазу жүйесі тарихта алғашқы заң кодекстерінің жазылуына да себеп болды. Мысалы, Хаммурапи заңы — дәл осы сынатәрізді жазумен жазылған.

Заманауи зерттеулер мен мұра

Қазіргі археологтар мен тіл мамандары шумер жазуын зерттеуде көптеген табыстарға жетті. Олар саз тақташаларды оқып, сол кездегі халықтың тұрмыс-тіршілігі, сенімдері, ғылым мен техника туралы білімін анықтауда. Бүгінде мыңдаған жазба дерек мұражайларда сақталып, адамзат өркениетінің бастауы жайлы түсінігімізді тереңдетіп отыр.

Қорытынды

Жалпы алғанда, шумерлік жазу түрі қалай аталады деген сұраққа сынатәрізді жазу деп нақты жауап беруге болады. Бұл — адамзаттың жазу өнеріне жасаған алғашқы қадамы, әрі тарих сахнасында қалдырған мәңгілік ізі. Жазудың пайда болуы тек ақпарат жеткізу құралы ғана емес, тұтас өркениеттің негізін қалаған ірі жетістік болды. Осы жазу жүйесі арқылы шумерлердің әлемі бізге тіл қатуда — мыңдаған жыл өткеніне қарамастан.