Тұсауды қалай кеседі? Қазақ дәстүрі мен оның мәні
Тұсау кесу – қазақ халқының көне дәстүрлерінің бірі, және бұл рәсім баланың өміріндегі маңызды кезеңдердің бірі ретінде саналады. Бұл дәстүр нәресте алғаш қадам басуға дайын болған кезде орындалады. Оның мағынасы баланың өмір жолы жеңіл, адал әрі қауіпсіз болсын деген тілекпен байланысты. Осы мақалада біз тұсауды қалай кеседі, оның қандай мән-мағынасы бар екенін және рәсімнің қалай орындалатынын талқылаймыз.
Тұсау кесудің мәні мен мағынасы
Тұсау кесу дәстүрінің түпкі мақсаты – баланың болашағына ізгі тілектер айту. Дәстүр бойынша, тұсауды кесу арқылы ата-аналар баласының өміріндегі алғашқы қадамдарын символдық түрде қолдайды. Бұл рәсімде пайдаланылатын тұсау арнайы дайындалған жіп немесе ала жіп түрінде болады. Ала жіптің түсі – ақ пен қараның үйлесімі – өмірдің жақсылығы мен қиыншылығын бейнелейді.
Тұсау кесу рәсімінің басты идеясы – баланы қашанда адал жолда жүруге, жаман әдеттерден аулақ болуға тәрбиелеу. Сонымен қатар, бұл дәстүр отбасы мүшелерінің арасындағы бірлікті, үлкендердің кішіге деген сүйіспеншілігін білдіреді.
Тұсауды кім кеседі?
Тұсау кесу рәсімі ерекше дайындықты талап етеді, және оны жүзеге асыратын адам да мұқият таңдалады. Әдетте, тұсауды кесу міндеті отбасының ең сыйлы, өмірде адал әрі табысты болған адамына жүктеледі. Бұл таңдау баланың болашақта сол адамның жақсы қасиеттерін бойына сіңіруіне тілек білдірумен байланысты.
Кейбір қазақ отбасыларында тұсауды кесетін адамды ерекше құрметтеп, оған арнап арнайы сыйлық береді. Бұл да қазақтың қонақжайлығы мен дәстүрлерге деген құрметінің көрінісі.
Тұсауды қалай кеседі?
Тұсауды қалай кеседі деген сұраққа жауап беру үшін рәсімнің негізгі кезеңдерін қарастырайық:
- Дайындық
Тұсау кесу рәсіміне алдын-ала дайындық жүргізіледі. Алдымен, тұсау кесуге арналған ала жіп немесе жуан жіп дайындалады. Ала жіптің ұштары мықтап байланады, бұл баланың алғашқы қадамдарының орнықты болуын білдіреді. - Рәсімнің басталуы
Баланың екі аяғын ала жіппен байлап, оны жеңіл түрде ілмек жасайды. Бұл тұсауды байлау кезеңі баланың алғашқы қадамдарына символдық кедергі қою дегенді білдіреді. - Тұсауды кесу
Тұсауды кесетін адам қолына қайшы алып, ала жіпті қияды. Бұл сәтте отбасы мүшелері мен жақындары балаға ақ тілектерін айтып, қошемет көрсетеді. Әдетте, “Жолы ашық болсын!”, “Адал болсын!” деген сияқты баталы сөздер айтылады. Тұсауды қалай кеседі деген сұрақтың ең маңызды жауабы – бұл рәсім тек физикалық әрекет емес, рухани қолдаудың көрінісі. - Баланы жүргізу
Тұсау кесілген соң, бала алғашқы қадамдарын жасайды. Оған көмек ретінде ата-анасы немесе жақындары қолдау көрсетеді. Кейбір жағдайларда баланы алғаш рет жүргізетін адамды арнайы таңдап, сол арқылы балаға бата беру рәсімін өткізеді.
Тұсау кесу рәсімінде қолданылатын заттар
Тұсау кесу рәсімінде тек ала жіп қана емес, басқа да заттар қолданылады. Олардың әрқайсысы ерекше мәнге ие:
- Ала жіп – баланың өміріндегі қара мен ақтың үйлесімін бейнелейді.
- Қайшы – тұсауды кесу құралы. Қайшының өткір әрі таза болуы маңызды.
- Тілек айтылатын сөздер – баланың өмір жолында дұрыс бағыт алуына арналған бата сөздері.
Бұл заттардың барлығы рәсімнің мәнін арттырып, оның тәрбиелік мазмұнын күшейтеді.
Тұсау кесу дәстүрінің қазіргі заманғы ерекшеліктері
Бүгінгі таңда тұсау кесу дәстүрі кейбір өзгерістерге ұшыраған. Қалалық жерлерде бұл рәсім арнайы отбасылық мерекеге айналып, үлкен жиын түрінде өткізіледі. Баланың тұсауын кесу рәсімімен қатар, түрлі ойын-сауықтар ұйымдастырылып, арнайы дастарқан жайылады.
Сонымен қатар, кейбір отбасылар тұсауды кесуге заманауи тәсілдерді енгізіп, оны ерекше етіп өткізуге тырысады. Мысалы, ала жіптің орнына түрлі-түсті ленталар қолданылады немесе рәсім бейнероликке түсіріліп, есте қаларлық естелік ретінде сақталады.
Тұсау кесу дәстүрінің тәрбиелік мәні
Бұл рәсім тек дәстүр емес, сонымен қатар ұрпақтан-ұрпаққа берілетін тәрбие көзі. Баланы тұсау кесу арқылы ата-аналар оған өмірдің мәнін, адалдық пен әділдікті үйретуді көздейді. Сондай-ақ, тұсау кесу кезінде айтылатын баталы сөздер баланың сана-сезіміне әсер етіп, болашағына жол көрсетеді.
Қорытынды
Тұсау кесу – қазақ халқының өмір сүру салты мен дүниетанымын көрсететін маңызды дәстүр. Оның тәрбиелік және рухани мәні ерекше. Тұсауды қалай кеседі деген сұрақтың жауабы рәсімнің әрбір қадамын түсінуден басталады. Бұл дәстүр арқылы қазақ халқы өзінің бай мәдениеті мен адамгершілік қағидаттарын ұрпақтарына аманат етіп келеді.
Тұсау кесу рәсімі баланың алғашқы қадамдарымен бірге оның болашағына зор үміт пен тілектердің символы болып табылады.
