Төмен ауа ағындары қалай қалыптасады – Қызықты ғылыми шолу

Ауа қозғалысының әртүрлі түрлері бар, ал олардың ішіндегі ең қызықты құбылыстарының бірі — төмен ауа ағындарының қалыптасуы. Бұл табиғи процесс атмосфералық өзгерістер мен жер бедерімен тығыз байланысты. Оны түсіну арқылы біз ауа райының құбылыстарын, әсіресе бұлттардың пайда болуын, жауын-шашынның түсуін және жел қозғалысын тереңірек түсіне аламыз.

Ауа қозғалысының негізі

Ауа массалары әрдайым қозғалыста болады. Бұл қозғалыстың басты себебі — жылу алмасуы. Жер беті Күн сәулесін жұтып, жылынады, ал жылынған ауа жеңілдеп жоғары көтеріледі. Бұл — конвекция деп аталатын құбылыс. Керісінше, суынған ауа тығыздалып, салмақты болып, төмен түсе бастайды.

Төмен түсетін ауа қалай пайда болады?

Төмен бағытталған ауа қозғалысы көбіне атмосфералық қысымның жоғарылауы нәтижесінде жүреді. Бұл жағдай келесі факторлар арқылы жүзеге асады:

• Ауа массасының салқындауы: Жоғары қабаттардағы ауа салқындап, ауырлай түседі. Осылайша, ол төменге қарай ығысады.
• Субтропиктік антициклондар: Жер шарының субтропиктік аймақтарында көбіне тұрақты жоғары қысымды аймақтар болады. Бұл аймақтарда ауа жоғары қабаттардан төмен түсіп, құрғақ әрі жылы сипатқа ие болады.
• Орталық антициклондар: Қыс мезгілінде үлкен материктердің үстінде жоғары қысымды аймақтар пайда болады. Мұнда да ауа жоғарыдан төменге қарай қозғалады.

Қандай жағдайда төмен ауа ағыны байқалады?

• Антициклон кезінде: Антициклон — бұл жоғары қысымды аймақ. Мұнда ауа жоғарыдан төменге ағады. Бұл кезде ауа құрғақ әрі аспан ашық болады. Сондықтан антициклон кезеңінде жауын-шашын сирек түседі.
• Инверсия құбылысы: Ауа температурасы биіктеген сайын жоғарылаудың орнына, керісінше, төмендей бастағанда, температуралық инверсия орын алады. Бұл кезде ауа жоғарыға көтеріле алмайды, сондықтан төмен ауа ағыны белсендірек болады.
• Таулы жерлерде: Таулардың үстінен ауа өткенде салқындайды және ауырлай түсіп, таудың арғы бетіне түскенде төмен бағытта қозғалады. Бұл процессті катабатикалық жел деп атайды.

Ауа ағындарының салдары қандай?

Төмен ауа қозғалысы жер бетіндегі табиғи жағдайларға айтарлықтай әсер етеді:

• Құрғақ климат: Төмен түсетін ауа жауын-шашын түсуіне мүмкіндік бермейді. Сондықтан бұл аймақтарда шөл және шөлейтті жерлер жиі кездеседі.
• Температураның көтерілуі: Төмен түсетін ауа жылына түсіп, жер бетін жылытады. Бұл өз кезегінде термикалық жоғары қысымды күшейтеді.
• Ауаның ластануы: Төмен ауа қозғалысы ластанған ауаны жоғарыға көтермейді, сондықтан смог пайда болып, адамдардың денсаулығына кері әсерін тигізеді.

Күнделікті өмірмен байланысы

Мысалы, қалада қыс мезгілінде аспан ашық болып, жел соқпаса, төмен ауа қозғалысы орын алып, ластанған ауа жиналады. Бұл құбылыс экологиялық мәселе туғызуы мүмкін. Ал ауылдық жерлерде бұл құбылыс көбінесе тұманның жиі түсуіне себеп болады.

Ғалымдар бұл құбылысты қалай зерттейді?

Метеорологтар атмосфералық өзгерістерді бақылау үшін радиозондтар, спутниктер, ауа шарлары сияқты құралдарды пайдаланады. Олар арқылы ауа температурасы, қысым, ылғалдылық және жел бағыты өлшеніп, төмен ауа қозғалысының болжамы жасалады. Бұл ақпараттар ауа райын болжау үшін аса маңызды.