Тоғыз әнші – Қазақ мәдениетінің ерекше мұрасы
Қазақтың өнері мен мәдениеті терең тарихқа ие. Музыка саласында да халқымыздың баға жетпес мұрасы бар. Соның ішінде ерекше орын алатын өнер иелері – тоғыз әнші. Бұл атау қазақтың мәдениетінде тек қана жекелеген орындаушыларды емес, дәстүрлі өнерді дәріптейтін және ұрпақтан-ұрпаққа жеткізетін өнерпаздарды білдіреді.
Тоғыз әнші атауы қайдан шықты?
Бұл атаудың тамыры халқымыздың ертеден келе жатқан өнер сүйгіштігінен бастау алады. Қазақтар ән айту өнерін ерекше құрметтеген. Әсіресе, дәстүрлі әндер халықтың рухани құндылығы ретінде сақталып, ұрпақтан ұрпаққа жетіп отырған. «Тоғыз әнші» атауы дәстүрлі қазақ мәдениетінде топтық өнерді біріктіру және әр әншінің өзіндік ерекшелігін көрсету үшін қолданылған болуы мүмкін.
Тоғыз әншінің ерекшелігі
Әншілердің барлығы ерекше дауыстарымен және орындаушылық шеберліктерімен танылған. Әрбірінің орындауында:
- Дәстүрлі мақамдардың тереңдігі сезіледі;
- Әннің сөздерін жүрекке жеткізу шеберлігі байқалады;
- Көптеген әншілер аспапты да меңгеріп, домбыра, қобыз секілді қазақтың ұлттық аспаптарымен ән айтқан.
Бұл өнердің ең басты мақсаты – халықтың тарихын, мәдениетін және рухани байлығын жандандыру және сақтап қалу.
Тоғыз әншінің танымалдары
Қазақ музыкасының тарихында тоғыз әнші қатарына жатқызуға болатын көптеген өнерпаздар бар. Олардың әрқайсысы өз заманында мәдениетке зор үлес қосқан.
- Ақан сері Қорамсаұлы
Ақан сері – қазақ ән өнерінің ең жарық жұлдыздарының бірі. Оның әндерінде махаббат, табиғат, және өмірдің әсемдігі суреттелген. - Біржан сал Қожағұлұлы
Біржан сал – қазақтың сал-серілік дәстүрін жалғастырушы. Оның өнері ерекше стильмен ерекшеленеді. - Әміре Қашаубаев
Әміре – қазақтың дәстүрлі әндерін Еуропаға танытқан алғашқы өнерпаз. Оның даусы әлемдік сахналарда да жоғары бағаланған. - Кенен Әзірбаев
Кенен – халық композиторы. Оның шығармалары қазақтың күнделікті өмірі мен тұрмысын бейнелейді. - Жамбыл Жабаев
Жыр алыбы Жамбыл тек ақындық өнерімен емес, әншілігімен де танымал. - Дина Нұрпейісова
Дина – қазақ күй өнерінің ірі тұлғасы. Оның домбырадағы шеберлігі ерекше болған. - Мұхит Мералыұлы
Мұхит – ерекше дауыс иесі, оның әндері терең философияға толы. - Үкілі Ыбырай
Үкілі Ыбырай – қазақ халқының салт-дәстүрін ән арқылы жеткізген өнерпаз. - Күләш Байсейітова
Күләш – қазақ операсының бұлбұлы, оның дауысы көптеген халықтардың жүрегін жаулады.
Тоғыз әншінің қазіргі маңызы
Қазіргі таңда бұл атау белгілі бір нақты тұлғаларды емес, дәстүрлі өнерді жалғастырушы орындаушыларды білдіруі мүмкін. Жастардың арасында да қазақтың дәстүрлі ән өнеріне қызығушылық артып келеді. Бұл қазақ мәдениетінің жаңғыруының бір көрінісі.
Дәстүрді сақтаудың маңыздылығы ерекше. Өйткені, ән өнері тек қана әсем дыбыс емес, ол – ұлттық болмыстың айнасы. Тоғыз әншінің әрқайсысы осы болмысты сақтап, келешек ұрпаққа жеткізу үшін аянбай еңбек етті.
Дәстүрлі әндер мен қазіргі мәдениет
Бүгінгі таңда дәстүрлі ән өнері заманауи сахналарда орындалып, жаңа деңгейге көтеріліп келеді. Бұл бағытта:
- Жаңа орындаушылардың шығуы;
- Ұлттық аспаптарды жаңғырту;
- Қазақ әндерін шетелде насихаттау жұмыстары қолға алынған.
Тоғыз әнші қалай аталады деген сұраққа жауап іздегенде, олардың әрқайсысының тек бір дәуірдің ғана емес, бүкіл қазақ мәдениетінің өкілі екенін ұғыну керек.
Қорытынды
Тоғыз әнші – бұл тек атау ғана емес, ол қазақ өнерінің байлығын, тереңдігін және кеңдігін көрсететін ұғым. Әрбір орындаушы өзінің даралығымен ерекшеленеді, бірақ олардың барлығын біріктіретін ортақ қасиет – қазақтың мәдениетін, дәстүрін және рухани байлығын насихаттау. Сондықтан да «тоғыз әнші» атауы халқымыздың мәдениетінде мәңгілік орын алады.
