Blog

Жәндік қаны: Гемолимфа туралы толығырақ

Жәндіктер әлемі өз құпияларымен адамзатты таңғалдыруын тоқтатпайды. Олардың құрылымы мен тіршілігі, биологиялық ерекшеліктері ғылым үшін қызықты зерттеу нысаны болып табылады. Соның ішінде жәндіктердің қаны мен оның ерекше қасиеттері биология ғылымында маңызды орын алады. Бұл мақалада жәндік қаны қалай аталады деген сұраққа жауап іздей отырып, оның биологиялық ерекшеліктері мен қызметтеріне тоқталамыз.


Жәндіктердің қаны: Гемолимфа

Жәндіктердің қаны ғылым тілінде “гемолимфа” деп аталады. Бұл қан адам мен жануарлардың қанынан мүлде өзгеше. Гемолимфа – қан мен лимфаның біріктірілген түрі, және ол организмдегі барлық негізгі қызметтерді атқарады. Гемолимфа тек жәндіктерде ғана емес, шаянтәрізділер, өрмекшітектестер сияқты буынаяқтыларда да кездеседі.


Гемолимфаның ерекшеліктері

Жәндіктердің қан жүйесі адамдар мен сүтқоректілерден айтарлықтай ерекшеленеді. Төменде гемолимфаның негізгі ерекшеліктеріне тоқталамыз:

  1. Гемолимфаның түсі
    Көптеген жәндіктердің гемолимфасы мөлдір, сары немесе жасыл түсті болады. Бұл оның құрамында оттегі тасымалдаушы гемоглобиннің жоқтығымен түсіндіріледі. Сондықтан ол оттегіні тасымалдамайды, тек қоректік заттарды, гормондарды және қалдық заттарды тасымалдаумен айналысады.
  2. Гемолимфаның құрамы
    Гемолимфа су, тұздар, қанттар, аминқышқылдары, ферменттер және жасушалардан тұрады. Оның құрамындағы гемоциттер – бұл организмнің иммундық қорғанысын қамтамасыз ететін жасушалар.
  3. Оттегі тасымалдау
    Гемолимфа оттегі тасымалдамайды, себебі жәндіктерде оттегі мен көмірқышқыл газын тасымалдау үшін арнайы трахеялық жүйе бар. Трахеялар жәндіктің денесіне оттегіні тікелей жеткізеді, бұл жәндіктердің қан жүйесін сүтқоректілерден өзгеше етеді.
  4. Қорғаныс қызметі
    Гемолимфа жәндіктерді патогендерден қорғауға көмектеседі. Гемоциттер бактериялар мен басқа да зиянды микроорганизмдерді жоя отырып, иммундық жауап береді.

Гемолимфаның қызметтері

Жәндіктердің гемолимфасы олардың тіршілік әрекеттерін қамтамасыз ететін маңызды биологиялық қызметтерді орындайды:

  • Қоректік заттарды тасымалдау: Жәндік денесіне қажет қоректік заттарды мүшелер мен ұлпаларға жеткізеді.
  • Қалдық заттарды шығару: Метаболизм процесінен қалған қалдық заттарды бөліп шығарады.
  • Гормондарды тарату: Организмдегі физиологиялық процестерді реттейтін гормондарды тасымалдайды.
  • Иммундық қорғаныс: Гемолимфа патогендерге қарсы күреседі және жарақаттанған жерлерді қалпына келтіреді.
  • Гидростатикалық қысым: Гемолимфа жәндіктің дене пішінін сақтауға және қозғалуына көмектеседі.

Гемолимфа және оның биологиялық маңызы

Гемолимфа жәндіктердің өмір сүруінде шешуші рөл атқарады. Оның ерекше құрамы мен қасиеттері жәндіктерді әртүрлі орта жағдайларына бейімделуге көмектеседі. Мысалы, кейбір жәндіктердің гемолимфасында антимикробтық қасиеттері бар арнайы заттар болады, бұл оларға инфекцияларға төтеп беруге мүмкіндік береді.


Жәндіктердегі қан айналым жүйесі

Жәндіктердің қан айналым жүйесі ашық жүйеге жатады. Бұл жүйеде қан тамырлар арқылы емес, дене қуысында айналады. Жәндіктердің жүрегі мен қан тамырлары қарапайым құрылымға ие және қан айналым процесін қамтамасыз етеді.

  • Жүрек: Жәндіктердің жүрегі денесінің арқасында орналасқан ұзын түтік тәрізді мүше. Ол гемолимфаны дене қуысында циркуляция жасайды.
  • Гемолимфа айналымы: Гемолимфа дене мүшелері мен ұлпаларын жуып өтеді, осылайша қажетті заттарды тасымалдап, қалдықтарды шығарады.

Жәндіктердің эволюциясындағы гемолимфаның рөлі

Эволюция барысында жәндіктердің гемолимфасы олардың тіршілік етуіне және әртүрлі ортаға бейімделуіне мүмкіндік беретін маңызды факторлардың бірі болды. Гемолимфаның құрамындағы химиялық заттар жыртқыштардан қорғануға, жұқпалы ауруларға төзімділікті арттыруға және метаболизмді реттеуге көмектеседі.


Ғылыми зерттеулер және гемолимфаның практикалық қолданылуы

Соңғы жылдары гемолимфаға деген қызығушылық артып келеді, себебі оның құрамындағы ерекше заттар биомедицина және биотехнология саласында қолданыс табуда. Мысалы, кейбір жәндіктердің гемолимфасы антимикробтық қасиеттері бар заттарды өндіреді, бұл медицинада жаңа антибиотиктерді жасау үшін қолданылуы мүмкін.


Қызықты деректер

  1. Тарақандардың қаны ақ түсті болуы мүмкін. Бұл оның құрамында гемоглобиннің болмауына байланысты.
  2. Кейбір жәндіктердің гемолимфасы улы, бұл оларға жыртқыштардан қорғануға көмектеседі.
  3. Гемолимфа жарақаттанған жерлерді қалпына келтіру процесінде маңызды рөл атқарады.

Қорытынды

Жәндіктердің қаны – бұл тек тіршілік көзі ғана емес, сонымен қатар олардың ортаға бейімделуін қамтамасыз ететін ерекше механизм. Жәндік қаны қалай аталады деген сұраққа қысқаша жауап беретін болсақ, ол “гемолимфа” деп аталады. Оның ерекше құрамы мен қызметтері жәндіктердің тіршілік етуіне айрықша үлес қосады. Биология саласында зерттеліп жатқан бұл құбылыс адамзатқа жаңа ғылыми жаңалықтар мен практикалық мүмкіндіктер әкелуі мүмкін.

Related Articles

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Back to top button