Жүйке жасушасы нейронның құрылымы мен қызметі
Адам ағзасы көптеген жүйелер мен жасушалардан тұрады, олардың әрқайсысы ерекше қызмет атқарады. Солардың бірі – жүйке жүйесі. Бұл жүйе біздің денеміздегі ақпараттарды жіберу, қабылдау және өңдеу қызметін атқарады. Бірақ осы маңызды жүйенің негізгі элементі қандай екенін білесіз бе? Жүйке жасушасы нейрон деп аталады. Бұл мақалада нейронның құрылымы, қызметі және оның адам ағзасындағы орны туралы толық мағлұмат береміз.
Нейронның негізгі құрылымы
Нейрон – жүйке жүйесінің ең кішкентай, бірақ өте маңызды құрылымдық және функционалдық бірлігі. Ол ақпаратты электрлік және химиялық сигналдар арқылы тасымалдайды. Нейронның үш негізгі бөлігі бар:
- Дендриттер
Дендриттер – нейронның қабылдаушы бөлімі. Олар басқа нейрондардан немесе сыртқы тітіркендіргіштерден сигналдарды қабылдап, оны нейронның негізгі бөлігі – сомасына жеткізеді. - Сома (жасуша денесі)
Сома – нейронның орталығы. Мұнда ядро орналасады және ол жасушаның барлық функцияларын реттеп отырады. Сондай-ақ, сома нейронда энергия өндіруге және оның тіршілігін қамтамасыз етуге жауап береді. - Аксон
Аксон – нейронның сигналды басқа жасушаларға жеткізетін бөлігі. Бұл ұзын талшық электрлік импульстарды жылдам тасымалдауға мүмкіндік береді. Аксонның ұшында арнайы синапс деп аталатын құрылым орналасады, ол арқылы сигналдар химиялық түрде беріледі.
Нейронның қызметі
Нейрондардың басты міндеті – ақпаратты тасымалдау. Олар ақпаратты келесі кезеңдер арқылы тасымалдайды:
- Сигналды қабылдау – бұл процесс дендриттер арқылы жүзеге асады. Нейронға келген сигнал тітіркендіргіштен, басқа нейроннан немесе сезім мүшелерінен болуы мүмкін.
- Өңдеу және шешім қабылдау – сигнал сомаға келген соң, ол талданып, сәйкес әрекетке түрткі болады.
- Сигналды жіберу – аксон арқылы сигнал басқа нейрондарға немесе бұлшықеттерге жеткізіледі.
Жүйке жүйесіндегі нейрондардың түрлері
Нейрондардың әртүрлі қызметтерді атқаруына байланысты олар бірнеше түрге бөлінеді:
- Сезімтал нейрондар
Бұл нейрондар сыртқы ортадан немесе дененің ішкі мүшелерінен ақпаратты жинап, оны ми мен жұлынға жеткізеді. - Қозғалтқыш нейрондар
Қозғалтқыш нейрондар ми мен жұлындағы сигналдарды бұлшықеттер мен органдарға жеткізіп, әрекет етуге мүмкіндік береді. - Аралық нейрондар
Бұл нейрондар сезімтал және қозғалтқыш нейрондардың арасындағы байланысты қамтамасыз етеді. Олар ақпаратты өңдеуде негізгі рөл атқарады.
Нейрондардың ерекшелігі
Нейрондар адамның өмір бойы өзгермейді деген пікір кең таралған, бірақ бұл толық шындыққа сәйкес келмейді. Соңғы зерттеулер бойынша, нейрондар белгілі бір жағдайларда қайта түзілуі мүмкін. Мысалы, жаңа ақпаратты үйрену кезінде мидағы синапстық байланыстар күшейеді. Бұл процесс нейропластика деп аталады.
Нейрондардың жұмысындағы мәселелер
Жүйке жасушаларының жұмысы бұзылған жағдайда әртүрлі аурулар туындауы мүмкін. Мысалы:
- Альцгеймер ауруы – мидағы нейрондар өліп, есте сақтау қабілеті мен танымдық функциялар нашарлайды.
- Паркинсон ауруы – дофамин өндіретін нейрондардың зақымдануы нәтижесінде қозғалыс бұзылады.
- Эпилепсия – нейрондардың шамадан тыс белсенділігінен туындайды.
Нейрондарды қалай қорғауға болады?
Нейрондардың дұрыс жұмысын қамтамасыз ету үшін келесі қарапайым ережелерді сақтау қажет:
- Дұрыс тамақтану
Омега-3 май қышқылдары мен антиоксиданттарға бай тағамдар нейрондарды қорғайды. - Физикалық белсенділік
Жаттығулар мидағы қан айналымын жақсартып, нейрондардың қызметін ынталандырады. - Ми жаттығулары
Кітап оқу, жаңа тілдерді үйрену немесе логикалық ойындар нейрондар арасындағы байланыстарды күшейтеді. - Ұйқының жеткілікті болуы
Ұйқы кезінде ми демалады, ал нейрондар өз қызметін қалпына келтіреді. - Стрессті азайту
Созылмалы стресс нейрондарға кері әсер етеді. Демалу әдістерін қолданыңыз: йога, медитация немесе тыныс алу жаттығулары.
Қорытынды
Адам ағзасындағы әрбір жасуша маңызды рөл атқарады, бірақ жүйке жасушалары, яғни нейрондар, біздің өміріміздегі ең күрделі және қажетті элементтердің бірі. Оларсыз біз ойланып, қозғалып, сезіне алмас едік. Нейрондардың денсаулығын сақтау арқылы сіз жалпы дене мен ақыл-ойдың дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз ете аласыз.
