Жануарлар мен өсімдіктерде заттар тасымалы қалай жүретіндігін түсіндіріңіз
Тірі ағзалардың қалыпты тіршілігі үшін олардың ішінде заттар тасымалының дұрыс жүруі өте маңызды. Бұл үдеріс жануарлар мен өсімдіктерде әртүрлі механизмдер арқылы іске асады, бірақ олардың басты мақсаты бір — жасушаларға қажетті қоректік заттар мен оттегін жеткізу және зат алмасу өнімдерін шығару. Енді осы қызықты әлемге бірге үңілейік.
Жануарлардағы заттар тасымалы
Жануарларда заттар тасымалы арнайы жүйелер арқылы жүзеге асады. Көпжасушалы жануарларда бұл қызметті қан айналым жүйесі атқарады. Адам және басқа сүтқоректілерде бұл жүйе күрделі құрылымға ие, оның негізгі бөліктеріне жүрек, қан тамырлары (артериялар, веналар, капиллярлар) және қан жатады.
Қан айналым жүйесінің басты міндеттері мыналар:
- Оттегіні өкпеден барлық ұлпаларға жеткізу
- Қоректік заттарды асқазан-ішек жолынан жасушаларға тарату
- Зиянды және артық заттарды бүйрекке немесе өкпеге жеткізу
- Гормондар мен басқа да маңызды молекулаларды тарататын ортаны қамтамасыз ету
Қан құрамындағы эритроциттер — оттегін тасымалдайтын арнайы жасушалар. Олар гемоглобин деп аталатын ақуыз арқылы оттегіні ұстап, дене бойына жеткізеді. Ал лейкоциттер иммундық қорғанысты қамтамасыз етеді. Қан арқылы заттар бүкіл организмге тез әрі дәл таралады.
Өсімдіктердегі заттар тасымалы
Өсімдіктерде заттар тасымалы сәл өзгеше өтеді. Оларда арнайы тасымалдаушы тіндер болады: ксилема және флоэма.
- Ксилема — суды және онда еріген минералды тұздарды тамырдан өсімдіктің барлық бөліктеріне, әсіресе жапырақтарға дейін жеткізетін жүйе. Бұл процесс булану мен капиллярлық тартылыс күші арқылы жүзеге асады.
- Флоэма — фотосинтез кезінде жапырақта түзілген органикалық заттарды (әсіресе қанттарды) басқа мүшелерге тасымалдайды. Бұл – тіршілік үшін аса маңызды үдеріс.
Өсімдіктердегі заттар тасымалының негізгі ерекшеліктері:
- Белсенді және пассивті тасымал механизмдері қатар жүреді
- Тасымал баяу жүреді, бірақ өте тиімді бағытталады
- Су мен қанттар бағытты түрде ағым түзеді – тамырдан жапыраққа, немесе керісінше
Өсімдікте бұл тасымал жасушалар мен тіндердің бір-бірімен үйлесімді жұмыс істеуінің нәтижесінде жүзеге асады. Мысалы, түбірден келген су жапыраққа жетіп, сол жерде күннің әсерімен фотосинтез жүріп, қант түзіледі. Бұл қант қайтадан басқа мүшелерге, мысалы, жеміс пен дәнге бағытталады.
