Жарасқан Әбдірашев өмірбаяны – шығармашылығы мен жетістіктері
Жарасқан әбдірашев өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Жарасқан Әбдірашев 1948 жылы 7 наурызда Қызылорда облысы Арал ауданының Аманөткел ауылында дүниеге келді. Балалық шағы қиыншылықтарға толы болды. Әкесі Әбдіраш, анасы Қаншайым қарапайым еңбек адамдары еді. Отбасында Жарасқаннан басқа бес бала болды. Әкесі ерте қайтыс болып, отбасы анасының қамқорлығында қалды. Жарасқанның балалық шағы ауылда өтті. Анасы мен әжесінің тәрбиесін көріп, әдебиетке деген қызығушылығы оянды. Ол жас кезінен өлең жазуға әуес болып, алғашқы туындыларын жергілікті басылымдарға жариялай бастады.
Білім жолы мен алғашқы қадамдары
Жарасқан Әбдірашев 1954-1960 жылдары Ақшатау бөлімшесіндегі бастауыш, Арал қаласындағы Т.Г. Шевченко атындағы орта мектепте оқыды. 1963 жылы «Жақсы қылыш» жұмысшылар кентіндегі орта мектептің тоғызыншы сыныбын тәмамдады. Қазалы ауылшаруашылық техникумының механика факультетіне оқуға түсті. 14-15 жасында Арал аудандық «Толқын», Қазалы аудандық «Ленин туы», Қызылорда облыстық «Ленин жолы» газеттерінде алғашқы өлеңдері, мақалалары, әңгімелері жариялана бастады.
1965 жылы Қазақтың (қазіргі әл-Фараби атындағы) Мемлекеттік университетінің журналистика факультетіне оқуға түсіп, 1969 жылы бітірді. Осы оқу орнының аспирантурасында сырттай оқыды. Университет қабырғасында жүріп, әдебиетке деген қызығушылығы артып, көптеген әдеби шараларға қатысып, өз шығармашылығын шыңдады.
Шығармашылық жолы мен жетістіктері
Жарасқан Әбдірашевтің шығармашылығы көп қырлы болды. Ол поэзия, сатира, сын, аударма салаларында еңбек етті. 1969 жылы «Тұңғыш кітап» атты алғашқы өлеңдер жинағы жарық көрді. Одан кейін «Ақ қайран» (1970), «Найзағайлы жаз» (1971), «Саяхат» (1972), «Парасат пен парыз» (1973), «Дала, сенің ұлыңмын» (1975), «Соғыстан соң туғандар» (1977), «Перзент парызы» (1980), «Сана соқпағы» (1988), «Әзілің жарасса» (1989), «Сана соқпағы» — 3 томдық тағдамалы жырлар жинағы (1998), «Көңіл көкпары» (1998), «Шежірелі шаңырақ» (1998) атты кітаптары жарық көрді.
Әбдірашевтің «Әзілің жарасса» атты кітабы қазақ әдебиетінде эпиграмма жанрын дамытқан туынды болды. Бұл жинақта қоғамның түрлі мәселелеріне сатиралық тұрғыдан көзқарас білдірілді. «Құлпытас» атты кітабы XX ғасыр басындағы Алаш азаматтарының рухына бағышталған тағзым жырларынан тұрады. Бұл кітап ақынның соңғы туындысы болып, оның қайтыс боларынан екі ай бұрын жарық көрді.
Аударма саласында да Әбдірашевтің еңбегі зор. Ол А.С. Пушкиннің, А.Блоктың, Г.Гейненің, Р.Тагордың, П.Элюардың, Я.Купаланың, М.Бсисудың шығармаларын қазақ тіліне аударды. Сонымен қатар, балалар жазушылары К.Чуковскийдің «Дәрігер Айболит», А.Бартоның «Ойыншықтар», «Өсіп келем» сияқты туындыларын да аударды. Оның аудармалары қазақ әдебиетінің әлем әдебиетімен байланысын нығайтты.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Жарасқан Әбдірашев қоғамдық өмірге белсене араласты. 1969-1970 жылдары «Қазақ әдебиеті» газетінің сын бөлімін басқарды. 1970-1974 жылдары «Жалын» альманағының сын және поэзия бөлімін басқарды. 1974-1985 жылдары «Жұлдыз» журналының сын және библиография бөлімінің меңгерушісі болды. 1989-1992 жылдары Қазақстан Жазушылар одағы жанындағы Көркем аударма және әлемдік әдебиеттер байланысы бас редакциясы Төрағасының орынбасары қызметін атқарды. 1992-1997 жылдары «Тамаша» сатиралық телехабарының Бас редакторы болды.
Оның шығармалары қоғамның айнасы болды. Әбдірашевтің сатиралық өлеңдері мен эпиграммалары әлеуметтік мәселелерді өткір көтеріп, оқырманды ойлануға мәжбүр етті. Оның шығармашылығында әділетсіздікке, жалғандыққа, екіжүзділікке қарсы күрес көрініс тапты. Бұл оның қоғамдық және саяси көзқарастарының айқын көрінісі болды.
Жеке өмірі
Жарасқан Әбдірашевтің жеке өмірі де қызықты. Ол филолог, педагог, қазақ тілі пәнінің мұғалімі Назик Нұрғалиевна Мергенбаевамен отбасы құрды. Олардың Рүстем, Шыңғыс, Жанібек атты үш ұлы болды. Ұлы Рүстем Әбдірашев — белгілі режиссер, оның «Қаладан келген қыз» фильмі Жарасқан Әбдірашевтің балалық, жастық шағына арқау болды.
Жарасқан Әбдірашевтің өмірі мен шығармашылығы қазақ әдебиетінің дамуына зор үлес қосты. Оның туындылары ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып қалды. Әбдірашевтің есімі қазақ әдебиетінің тарихында мәңгі сақталады.
Қазақ әдебиетінің жарық жұлдызы, сөз өнерінің шебері Жарасқан Әбдірашевтің есімі ұлт руханиятының тарихында алтын әріппен жазылған. Ақын, сыншы, аудармашы, сықақшы ретінде танылған тұлға қазақ поэзиясына жаңа леп, сатиралық жанрға терең мазмұн әкелді. Оның шығармалары қоғамның айнасы, замана шындығының көрінісі болды. Әбдірашевтің өмірі мен шығармашылығы қазақ әдебиетінің дамуында маңызды орын алады.
Балалық шағы мен отбасы
Жарасқан Әбдірашев 1948 жылы 7 наурызда Қызылорда облысы Арал ауданының Аманөткел ауылында дүниеге келді. Балалық шағы қиыншылықтарға толы болды. Әкесі Әбдіраш, анасы Қаншайым қарапайым еңбек адамдары еді. Отбасында Жарасқаннан басқа бес бала болды. Әкесі ерте қайтыс болып, отбасы анасының қамқорлығында қалды. Жарасқанның балалық шағы ауылда өтті. Анасы мен әжесінің тәрбиесін көріп, әдебиетке деген қызығушылығы оянды. Ол жас кезінен өлең жазуға әуес болып, алғашқы туындыларын жергілікті басылымдарға жариялай бастады.
Білім жолы мен алғашқы қадамдары
Жарасқан Әбдірашев 1954-1960 жылдары Ақшатау бөлімшесіндегі бастауыш, Арал қаласындағы Т.Г. Шевченко атындағы орта мектепте оқыды. 1963 жылы «Жақсы қылыш» жұмысшылар кентіндегі орта мектептің тоғызыншы сыныбын тәмамдады. Қазалы ауылшаруашылық техникумының механика факультетіне оқуға түсті. 14-15 жасында Арал аудандық «Толқын», Қазалы аудандық «Ленин туы», Қызылорда облыстық «Ленин жолы» газеттерінде алғашқы өлеңдері, мақалалары, әңгімелері жариялана бастады.
1965 жылы Қазақтың (қазіргі әл-Фараби атындағы) Мемлекеттік университетінің журналистика факультетіне оқуға түсіп, 1969 жылы бітірді. Осы оқу орнының аспирантурасында сырттай оқыды. Университет қабырғасында жүріп, әдебиетке деген қызығушылығы артып, көптеген әдеби шараларға қатысып, өз шығармашылығын шыңдады.
Шығармашылық жолы мен жетістіктері
Жарасқан Әбдірашевтің шығармашылығы көп қырлы болды. Ол поэзия, сатира, сын, аударма салаларында еңбек етті. 1969 жылы «Тұңғыш кітап» атты алғашқы өлеңдер жинағы жарық көрді. Одан кейін «Ақ қайран» (1970), «Найзағайлы жаз» (1971), «Саяхат» (1972), «Парасат пен парыз» (1973), «Дала, сенің ұлыңмын» (1975), «Соғыстан соң туғандар» (1977), «Перзент парызы» (1980), «Сана соқпағы» (1988), «Әзілің жарасса» (1989), «Сана соқпағы» — 3 томдық тағдамалы жырлар жинағы (1998), «Көңіл көкпары» (1998), «Шежірелі шаңырақ» (1998) атты кітаптары жарық көрді.
Әбдірашевтің «Әзілің жарасса» атты кітабы қазақ әдебиетінде эпиграмма жанрын дамытқан туынды болды. Бұл жинақта қоғамның түрлі мәселелеріне сатиралық тұрғыдан көзқарас білдірілді. «Құлпытас» атты кітабы XX ғасыр басындағы Алаш азаматтарының рухына бағышталған тағзым жырларынан тұрады. Бұл кітап ақынның соңғы туындысы болып, оның қайтыс боларынан екі ай бұрын жарық көрді.
Аударма саласында да Әбдірашевтің еңбегі зор. Ол А.С. Пушкиннің, А.Блоктың, Г.Гейненің, Р.Тагордың, П.Элюардың, Я.Купаланың, М.Бсисудың шығармаларын қазақ тіліне аударды. Сонымен қатар, балалар жазушылары К.Чуковскийдің «Дәрігер Айболит», А.Бартоның «Ойыншықтар», «Өсіп келем» сияқты туындыларын да аударды. Оның аудармалары қазақ әдебиетінің әлем әдебиетімен байланысын нығайтты.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Жарасқан Әбдірашев қоғамдық өмірге белсене араласты. 1969-1970 жылдары «Қазақ әдебиеті» газетінің сын бөлімін басқарды. 1970-1974 жылдары «Жалын» альманағының сын және поэзия бөлімін басқарды. 1974-1985 жылдары «Жұлдыз» журналының сын және библиография бөлімінің меңгерушісі болды. 1989-1992 жылдары Қазақстан Жазушылар одағы жанындағы Көркем аударма және әлемдік әдебиеттер байланысы бас редакциясы Төрағасының орынбасары қызметін атқарды. 1992-1997 жылдары «Тамаша» сатиралық телехабарының Бас редакторы болды.
Оның шығармалары қоғамның айнасы болды. Әбдірашевтің сатиралық өлеңдері мен эпиграммалары әлеуметтік мәселелерді өткір көтеріп, оқырманды ойлануға мәжбүр етті. Оның шығармашылығында әділетсіздікке, жалғандыққа, екіжүзділікке қарсы күрес көрініс тапты. Бұл оның қоғамдық және саяси көзқарастарының айқын көрінісі болды.
Жеке өмірі
Жарасқан Әбдірашевтің жеке өмірі де қызықты. Ол филолог, педагог, қазақ тілі пәнінің мұғалімі Назик Нұрғалиевна Мергенбаевамен отбасы құрды. Олардың Рүстем, Шыңғыс, Жанібек атты үш ұлы болды. Ұлы Рүстем Әбдірашев — белгілі режиссер, оның «Қаладан келген қыз» фильмі Жарасқан Әбдірашевтің балалық, жастық шағына арқау болды.
Жарасқан Әбдірашевтің өмірі мен шығармашылығы қазақ әдебиетінің дамуына зор үлес қосты. Оның туындылары ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып қалды. Әбдірашевтің есімі қазақ әдебиетінің тарихында мәңгі сақталады.
