Жиембет жырау өмірбаяны – қазақ тарихының ұлы тұлғасы
Жиембет жырау (Жиембет Бартоғашұлы) – қазақ халқының тарихында ерекше орны бар тұлға. XVII ғасырдың басында өмір сүрген ол – жырау, батыр, би және ел басқарушы ретінде танымал. Батыс Қазақстанның Алшын тайпасының Тана руынан шыққан Жиембет жырау өз заманының саяси және мәдени өміріне белсене араласып, қазақ халқының тәуелсіздігі мен бірлігі үшін күрескен. Оның шығармалары мен ерліктері бүгінгі ұрпаққа үлгі болып табылады.
Жиембет жырау өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Жиембет жырау 1570–1575 жылдар аралығында қазіргі Батыс Қазақстан аймағында дүниеге келген. Оның балалық шағы Жем, Өзен, Арал өңірлерінде өтті. Тана руының өкілі ретінде ол жасынан-ақ көшпелі өмірдің қыр-сырын меңгеріп, ерлік пен батырлықтың үлгісін көріп өсті. Әкесі Бартоғаш туралы нақты мәліметтер сақталмағанымен, оның ұлына тәлім-тәрбие бергені, ел басқару ісіне баулығаны белгілі. Жиембет жырау 16 жасынан бастап хандар мен билердің қасында жүріп, ел басқару ісіне араласа бастады.
Білім алу және шығармашылық жолының басталуы
Жиембет жыраудың білім алу жолы туралы нақты деректер аз, бірақ оның ақындық және шешендік қабілеттері жас кезінен-ақ байқалған. Жыраулар мектебінің өкілі ретінде ол халық ауыз әдебиеті мен жыраулық дәстүрді меңгерген. Оның шығармаларының көпшілігі толғау түрінде жазылған, бұл оның терең ойлы, философиялық көзқарастары мен халықтың мұң-мұқтажын білдіретінін көрсетеді.
Шығармашылығы мен қоғамдық қызметі
Жиембет жырау өз заманының саяси және әлеуметтік өміріне белсене араласып, көптеген жорықтарға қатысты. Есім ханның тұсында ол Младший жүздің әскербасы әрі биі болды. 1620–1627 жылдары Жиембет жырау Жоңғарларға қарсы жорықтарға қатысып, қазақ халқының тәуелсіздігі үшін күресті. 1620 жылғы шайқаста оның ерлігі ерекше көзге түсті. 1628 жылы Ташкент әміршісі Тұрсын ханның Есім ханға қарсы көтерілісін басуға қатысып, ел бірлігін сақтауға үлес қосты.
Жиембет жыраудың шығармашылығы оның қоғамдық қызметімен тығыз байланысты. Оның толғаулары мен өлеңдерінде елдің еркіндігі, ханның әділдігі, батырлардың ерлігі туралы ойлар көрініс тапқан. Мысалы, «Еңсегей бойлы Ер Есім» толғауында ол Есім ханға деген құрметін білдіріп, елдің бірлігін сақтау қажеттігін айтады. Бұл шығармалар оның терең ойлы, әділдікке ұмтылған тұлға екенін көрсетеді.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Жиембет жырау өз шығармаларында халықтың мұң-мұқтажын, ханның әділдігін, елдің бірлігін басты тақырып еткен. Оның толғауларында ханға деген құрмет пен елдің тәуелсіздігі үшін күреске шақыру айқын көрінеді. Мысалы, «Еңсегей бойлы Ер Есім» толғауында ол Есім ханға деген құрметін білдіріп, елдің бірлігін сақтау қажеттігін айтады. Бұл оның әділдікке, ел бірлігіне деген терең сенімін көрсетеді.
Жеке өмірі
Жиембет жыраудың жеке өмірі туралы нақты мәліметтер сақталмаған. Оның отбасы, балалары туралы деректер жоқтың қасы. Дегенмен, оның шығармаларынан оның халыққа деген сүйіспеншілігі, әділдігі, ел бірлігіне деген ұмтылысы айқын көрінеді. Бұл оның жеке өмірінде де осы құндылықтарды ұстанғанын болжауға мүмкіндік береді.
Мәдени мұрасы және тарихи маңызы
Жиембет жыраудың шығармалары қазақ әдебиетінің алтын қорына қосылған құнды мұра болып табылады. Оның толғаулары мен өлеңдері қазақ халқының тарихын, мәдениетін, дүниетанымын көрсететін маңызды дереккөздер болып табылады. Оның шығармашылығы қазақ жыраулар поэзиясының дамуына үлкен үлес қосқан. Жиембет жыраудың шығармалары бүгінгі ұрпаққа да үлгі болып табылады, оның әділдікке, ел бірлігіне деген ұмтылысы қазіргі қоғам үшін де маңызды.
