Зират басында оқылатын дұға текст: мағынасы, әдебі және қазақ дәстүріндегі орны
Адам баласының өмірі шектеулі, әрбір тіршілік иесі түбінде өлімді татады. Қасиетті Құранда:
«Әрбір жан өлімнің дәмін татады» (Әли Имран сүресі, 185-аят) деп баян етілген.
Мұсылман үшін дүние – сынақ мекені, ал о дүниелік болған жанға дұға ету – тірілердің ең үлкен парызы мен сауапты амалы. Зират басына барған сәтте, марқұмды еске алып, оған дұға бағыштау – ислам шариғаты ұсынған ізгі амалдардың бірі. Қазақ халқы ежелден әруаққа тағзым жасап, бейіт басына барып Құран оқуды дәстүрге айналдырған. Бұл – тек діни ғана емес, мәдени және рухани мұраның да бір бөлігі.
Осы мақалада біз зират басында оқылатын дұғаларды толық мәтінімен ұсынып, олардың мағынасы мен шығу төркінін қарастырамыз. Сонымен қатар, қазақ мәдениетіндегі ерекшеліктері мен бүгінгі күнге дейін сақталған дәстүрлеріне тоқталамыз.
Зират басында оқылатын дұға мәтіні
Арабша нұсқасы
اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَهُ وَارْحَمْهُ وَعَافِهِ وَاعْفُ عَنْهُ، وَأَكْرِمْ نُزُلَهُ وَوَسِّعْ مَدْخَلَهُ، وَاغْسِلْهُ بِالْمَاءِ وَالثَّلْجِ وَالْبَرَدِ، وَنَقِّهِ مِنَ الْخَطَايَا كَمَا نَقَّيْتَ الثَّوْبَ الْأَبْيَضَ مِنَ الدَّنَسِ.
Қазақша транскрипциясы
Аллаһуммәғфир ләһу уархамһу уа’афихи уа’фу ‘анһу, уа акрим нузуләһу уа уәсси’ мадхаләһу, уағсильһу билмааи уәссалжи уәл-баради, уа наққиқи минәл-хатааяа кәмә наққайтәс-сәубәл-әбйада минәд-данәс.
Мағынасы (аудармасы)
«Уа, Алла! Оған кешірім бер, мейіріміңе бөлеп, оны аман сақта, күнәларын өшір. Оның қонақжайын құрметті қыл, қабірін кең ет. Оны су, қар және мұзбен тазала. Күнәларынан ақ киімді кірден тазалағандай етіп тазарт».
Дереккөзі және шариғаттағы орны
Бұл дұға – Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (с.ғ.с.) сахих хадистерінде келген. Имам Мүслім риуаят еткен хадисте Алла Елшісі (с.ғ.с.) жаназа намазында осы дұғаны оқығаны хабарланады.
Құран Кәрімде Алла Тағала:
«Олардың артынан дұға қылу, күнәларының кешірілуін тілеу – мүміндерге міндет» (Хашр сүресі, 10-аят) – деп, мұсылмандарды бір-біріне кешірім тілеуге шақырады.
Осыған байланысты ғұламалар зират басына барғанда Құран аяттарын оқу, дұға жасау – сүннет амал екенін айтқан.
Зират басында қалай дұға ету керек?
- Ниет – зиратқа барғанда, марқұмға дұға бағыштауды Алла разылығы үшін ниет ету.
- Сәлем беру – Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) қабірстанға кіргенде:
«Әссәләму ‘аләйкум, йә әһләл-қубур…» деп сәлем берген (Мүслім риуаят еткен). - Құран оқу – «Ясин», «Фатиха», «Ихлас», «Фәләқ», «Нәс» сүрелерін оқып, сауабын марқұмдарға бағыштау.
- Дұға жасау – жоғарыдағы хадисте келген дұғаны немесе қазақша:
«Алла Тағала марқұмның күнәсін кешіріп, қабірін нұрға толтырсын» деп тілеу. - Әдеп сақтау – зират басында қатты дауыстап сөйлемеу, күлмеу, мазақ қылмау, аяқ астына баспау.
Дұғаның рухани мәні мен даналығы
Зират басында оқылатын дұға – тек марқұмға емес, тірілерге де ғибрат. Өйткені ол адамға өлімді еске салады, жүректі жұмсартады, тәубеге жетелейді. Қазақ халқының «Өлі риза болмай, тірі байымайды» деген сөзі осыны меңзейді.
Бұл дұғаның даналығы:
- Марқұмға мейірім тілеу арқылы тірі адамның да жүрегі тазарады.
- Әрбір дұға – адамның иманын күшейтеді.
- Зират басында дұға ету – ұрпаққа имандылық тәрбиесін береді.
Қазақ мәдениетіндегі орны
Қазақ халқы ежелден бейіт басына барып, Құран бағыштауды әдетке айналдырған. «Құрансыз өткен жаназа – жетім» деген сөз бар. Әсіресе бейсенбі күні, Рамазан және Қадір түнінде әруақтарға дұға жасау – кең тараған дәстүр.
Көшпелі өмір салтында да қазақтар зиратқа ерекше құрметпен қараған. Әруаққа дұға ету – халықты имандылыққа, өткенді ұмытпауға тәрбиелеген.
Практикалық кеңестер
- Зиратқа барған кезде тазалыққа мән беріңіз: бейіттің ішін қоқыстан тазалау – сауап.
- Қабірді айналып жүру, оған тағзым ету немесе таспа байлау – шариғатта жоқ амал.
- Дұғаны ықыласпен, жүректен оқу маңызды.
- Балаларды да зиратқа ертіп барып, дұға жасауды үйрету – тәрбиенің бір бөлігі.
Жиі кездесетін қателіктер мен қате түсініктер
- Әруақтан тілеу – Исламда тек Алладан сұралады, марқұмға құлшылық жасау дұрыс емес.
- Тас байлау, шүберек ілу – бұл бидғат амал, исламда қолдау таппаған.
- Дұғаны жаттап айту міндетті – шын мәнінде, кез келген тілде ықыласпен тілеу жарамды.
- Әруақ ашуланады – марқұмның өзі ештеңе істей алмайды, тек Алла тағаланың мейірімі ғана жәрдем етеді.
Халық арасындағы нұсқалар
Қазақ халқы арасында қарапайым дұға нұсқалары да кездеседі:
- «Я, Алла! Өткендерге рақым қыл, қабірлерін кең қыл, ұрпағына береке бер».
- «Қабірі нұрлы, жаны жаннатта болсын».
Бұл сөздер шариғатқа қайшы емес, дұғаның қарапайым формасы болып табылады.
