Қамшыны қалай ілу керек: Дәстүр мен мән-мағына
Қазақ халқы үшін қамшы – жай ғана ат айдайтын құрал емес, ол – ер жігіттің серігі, айбыны мен намысының белгісі. Қамшы тек ат әбзелі ретінде емес, сонымен қатар тұрмыста, әдет-ғұрыптарда, тіпті салт-дәстүрлерде де үлкен маңызға ие. Көпшілік қамшыны қалай дұрыс ұстау мен қолдану керектігін білсе де, оны қалай ілу керек екенін ескере бермейді. Бұл мақалада қамшыны қалай ілу керек деген сұраққа жауап беріп, оның мән-мағынасын ашамыз.
Қамшы ілудің маңызы
Қамшыны дұрыс ілу – қазақтың салт-дәстүрімен тығыз байланысты. Ол ер адамның мәртебесі мен үй ішіндегі тәртіптің белгісі ретінде қарастырылған. Қамшыны кез келген жерге бейберекет іле салу дұрыс емес, себебі оның өзіндік орындары мен шарттары бар. Егер қамшы дұрыс ілінбесе, оның иесі туралы жағымсыз пікір қалыптасуы мүмкін.
Қамшыны қайда және қалай ілу керек?
Қамшыны ілудің бірнеше негізгі ережесі бар. Бұл ережелер ата-бабамыздан келе жатқан дәстүрге негізделген.
1. Үй ішінде қамшы ілудің орны
Қазақтың дәстүрінде қамшы үйдің оң жақ қабырғасына ілінетін болған. Бұл – үйге келген қонаққа «Бұл шаңырақтың иесі бар» дегенді білдіретін белгі. Қамшының орналасуы ер адамның беделін көрсететін символ ретінде қарастырылған.
- Есіктің маңына ілу – ер адам үйде екенін білдіреді.
- Төрге ілу – қонақ келгенде, оның қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін.
- Босағаға ілуге болмайды – бұл жаман ырым саналады, себебі қамшының босағада тұруы үй иесінің әлсіздігін көрсетеді.
2. Қамшының сабын жоғары қаратып ілу
Қамшыны ілгенде оның сабы жоғары қарауы керек. Бұл – қамшы иесінің беделді, абыройлы екенін білдіреді. Егер қамшы сабы төмен қараса, бұл үй иесінің әлсіздігін немесе жаман жағдайға ұшырағанын білдіреді.
3. Ер-тоқым мен ат әбзелдерінің жанында ілу
Қамшы көбінесе ер-тоқымның қасына немесе қосқа сүйеп қойылады. Бұл – қамшының тек сәндік емес, күнделікті қолданыста екенін білдіреді. Ер адам қайда барса да, қамшысы жанында болуы керек деген түсінік бар.
Қамшы ілудің символдық мәні
Қамшыны қалай ілгеніне қарап, адамның көңіл күйін, әлеуметтік жағдайын да аңғаруға болады.
- Қамшы сабымен жоғары ілінсе – үй иесі беделді, рухы биік адам.
- Қамшы сабымен төмен ілінсе – үй иесі әлсіз немесе ауыр халде деген мағынада.
- Қамшы ішке қарай ілінсе – бұл қамшы иесінің үйде екенін білдіреді.
- Қамшы сыртқа қарап ілінсе – қамшы иесі үйде жоқ деген белгі.
- Қамшыны төңкеріп ілу – ерекше жағдайларда ғана қолданылады, мысалы, үй иесі үлкен қайғыға ұшырағанда.
Қамшыны дұрыс ұстау мәдениеті
Қамшыны ілумен қатар, оны қалай ұстау керек екенін білу де маңызды. Қамшыны шалқайтып, бейберекет тастау әдепсіздік саналады.
- Қамшыны біреуге берерде сабы жағына қаратып ұсыну керек.
- Қамшыны аяқ астына тастауға болмайды, бұл жаман ырым саналады.
- Қамшыны басқаның қолына ұстатып қою да дұрыс емес.
- Қамшыны сыйлық ретінде беру – ер адамға көрсетілген ерекше құрмет.
Қамшы ілудің қазіргі заманға бейімделуі
Қазіргі кезде қамшы көбіне сәндік бұйым немесе ұлттық мұра ретінде сақталады. Дегенмен, оны үйге дұрыс орналастыру дәстүрі әлі де өзекті. Бүгінгі таңда қамшыны қабырғаға арнайы ілгекке, ағаш тірекке немесе ұлттық нақыштағы безендірілген тақтайшаға орналастырады. Бұл тек әдемілік үшін ғана емес, ұлттық рухты сақтаудың бір жолы.
