Қонаққа арналған дәм қалай аталадыҚ
Қазақ халқының дәстүрлі қонақжайлығы ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келе жатқан ерекше мәдени қазына. Қонақ күту, дәм ұсыну – тек дастархан жайып, тағам беру ғана емес, сонымен қатар халықтың рухани байлығын, адамгершілік қасиеттерін көрсететін салт-дәстүрдің ажырамас бөлігі.
Қонаққа арналған дәм қазақ қоғамында тек ас дайындап, қонаққа ұсыну ғана емес, сонымен қатар оның мағынасы тереңде жатыр. Бұл мақалада осы ұғымның мән-маңызына, тағам түрлеріне және қонаққа ұсынылатын дәмнің ерекшеліктеріне тоқталамыз.
Қонақжайлықтың Тарихи Мәні
Қазақ халқының қонақжайлылығы көшпелі өмір салтымен тығыз байланысты. Қонақтың келуі – қуаныш, ал оны күтіп алу – үлкен жауапкершілік. Ежелден бері көшпелі қазақтар үйіне келген қонақты құрметпен қарсы алып, оған ең дәмді тағамдарын ұсынған. Бұл дәстүр қонақтың кім екеніне, оның мәртебесіне қарамастан орындалған. Қонақты «құдайы қонақ», «арнайы қонақ» деп екі түрге бөліп, олардың әрқайсысына лайықты құрмет көрсетілген.
Ерекше тағамдар мен ұлттық асхананың маңыздылығы қонақ күту дәстүрінде ерекше орын алады. Дастарханға қойылатын әр тағамның өзіндік символдық мәні бар.
Дәстүрлі Қонақ Үшін Ұсынылатын Тағамдар
Қазақ халқының дәстүрлі тағамдары қонаққа арналған дәмнің негізгі бөлігін құрайды. Олар:
- Ет – басты ас
Ет – қазақ дастарханының негізі. Қонаққа арнайы сойылған малдың еті жоғары құрметті көрсетудің белгісі болып саналады. Әсіресе, еттен жасалған бешбармақ немесе қазы-қарта, жал-жая қонаққа ұсынылатын басты тағамдардың бірі. Етпен бірге сорпа құйып беру де құрметтің белгісі. - Сүт өнімдері
Қымыз, шұбат, айран, ірімшік сияқты сүт өнімдері – қазақ асханасының ажырамас бөлігі. Қымыз бен шұбатты қонаққа беру – денсаулық пен берекенің белгісі ретінде ұсынылады. - Тәтті тағамдар мен бауырсақ
Қонақ келгенде дастарханнан бауырсақ міндетті түрде табылады. Оның үстіне жент, құрт сияқты тәттілер де қонақ күту дәстүрінде кеңінен қолданылады. - Палау мен өзге де тағамдар
Қазіргі кезде дастарханға палау, қуырдақ сияқты тағамдар жиі қойылады. Бұл тағамдар заманауи асхананың дәстүрлі дәмдермен ұштасқан көрінісі.
Қонаққа Ұсынылатын Дәмнің Әдеп-ғұрпы
Қонаққа ұсынылатын тағамның өзімен қатар, оны ұсынудың әдеп-ғұрпы да маңызды. Қазақ халқында қонақты құрметтеудің негізгі ережелері бар:
- Дастарханға тек таза әрі дәмді тағамдар қойылады.
Бұл – үй иесінің қонаққа деген шынайы ықыласын білдіретін белгі. - Қонаққа алдымен шай беріледі.
Шай беру – қазақтың қонақ күтудегі алғашқы қадамы. Шай дастарханға түрлі тәттілермен бірге ұсынылады. - Бас тарту дәстүрі.
Ерекше құрметті қонақтарға арнайы қойдың басы ұсынылады. Бұл рәсімде қонақтың мәртебесіне сай сөз сөйлеу, алғыс айту дәстүрі бар.
Заманауи Қонақжайлық Тенденциялары
Бүгінгі таңда қонаққа арналған дастархан заманауи элементтермен толыққан. Еуропалық, шығыс, азиялық тағамдар қазақ асханасының бір бөлігіне айналып отыр. Дегенмен, дәстүрлі тағамдар өз маңызын жоғалтқан жоқ.
Заманауи қонақжайлықтың басты ерекшеліктері мыналар:
- Асхананың әртүрлілігі: ұлттық тағамдардан бастап халықаралық тағамдарға дейін.
- Тағамды сәнді безендіру.
- Дастарханның жалпы эстетикасына ерекше көңіл бөлу.
Қонаққа Арналған Дәмнің Мән-маңызы
Қонаққа ұсынылатын дәм тек тағам ғана емес, үй иесінің қонаққа деген құрметінің, мейірімділігінің және шынайы ықыласының көрінісі. Бұл дәстүр ғасырлар бойы жалғасып, бүгінгі күнге дейін маңыздылығын жойған жоқ. Қонаққа ұсынылатын тағамдар – тек ас мәзірі емес, сонымен қатар халықтың мәдениеті мен рухани құндылықтарының көрінісі.
Қазақ халқының «қонаққа ұсынылатын дәм» дәстүрі болашақ ұрпаққа рухани мұра ретінде қалуы тиіс. Бұл дәстүр тек дастархан жайып, ас ұсыну ғана емес, сонымен қатар елдің қонақжайлық мәдениетін көрсетеді.
Қорытынды
Қазақ халқының қонақ күту дәстүрі – терең мәні мен бай мазмұны бар ұлттық құндылық. Бұл дәстүрдің негізінде құрмет көрсету, бір-біріне жылы шырай таныту жатыр. Қонаққа арналған дәм – қазақ мәдениетінің бір бөлшегі ғана емес, сонымен қатар халқымыздың жан-дүниесін айшықтайтын айна. Сондықтан қонақжайлылықты сақтау мен дамыту – әр қазақтың міндеті.
