Ұста деген кім? | Қазақ қолөнері мен мәдениеті

Ұста деген кім? — Бұл сұрақтың жауабы қазақ мәдениеті мен тарихының тереңінде жатыр. Ұста — тек кәсіп қана емес, елдің рухани және мәдени мұрасын сақтап келе жатқан мамандықтардың бірі. Ежелден ұста қоғамда ерекше орынға ие болған. Олар металлдан, ағаштан түрлі құрал-саймандар, қару-жарақтар, тұрмыстық бұйымдар жасап, халықтың күнделікті тіршілігіне қажет дүниелерді өндіретін болған. Ұсталар тек қана шеберлікпен емес, ерекше рухани қасиеттерімен де ерекшеленеді. Бүгінгі мақаламызда осы ұғымның тарихын, мәдени маңызын, сондай-ақ қазіргі заманғы интерпретациясын қарастырамыз.

Ұста деген кім? Тарихи және мәдени аспектілер

Ұста деген кім деген сауалға жауап іздесек, ең алдымен, қазақ мәдениетіндегі ұста атауын ежелден қалыптасқан қоғамдастықтағы әлеуметтік рөлімен түсіндіруге болады. Ертеректе ұсталар қару-жарақтар мен әскери құралдарды жасап, елдің қауіпсіздігіне үлес қосқан. Жоңғар шапқыншылығы мен басқа да тарихи кезеңдерде қазақ сарбаздары қолданған найза, қылыш, сауыт сияқты қару-жарақтар ұсталардың еңбегімен жасалатын болған.

Ұсталардың жұмысы тек құрал-сайман мен қару жасаумен шектелмеген. Олар ер-тоқым, қамшы, темір ыдыс-аяқ, зергерлік бұйымдар секілді тұрмыстық және сәндік заттарды да өндірген. Бұл заттар қазақ қоғамында жоғары бағаланатын болған және әрбір ұста жасаған бұйымды жеке өнер туындысы деп санаған.

Ұсталардың міндеттері және қасиеттері

Ұсталардың міндеттері өте кең әрі әртүрлі болған. Олар тек шеберлігімен ғана емес, ішкі мәдениет пен дәстүрді ұрпақтан-ұрпаққа жеткізу қабілетімен де ерекшеленеді. Ұсталар көбінесе өз шеберліктерін ата-баба дәстүрлері арқылы меңгеріп, ұрпақтан-ұрпаққа мұра етіп қалдырған. Бұл кәсіпті игеру үшін қажыр-қайрат, шыдамдылық және ерекше дәлдік қажет болған.

Көбіне ұсталардың арасында ерекше қабілетті, тума шеберлер кездесетін. Оларға халық арасында “қолының майы бар” деп құрмет көрсетілген. Бұл ұғым ұстаның жұмысында тек күш пен білім емес, рухани қасиеттер мен ішкі үйлесімділік қажет екенін білдіреді. Олардың жасаған заттары тек құрал-сайман немесе бұйым ретінде ғана емес, мәдени мұра ретінде де қабылданған.

Ұста кәсібінің заманауи интерпретациясы

Бүгінгі күні «ұста деген кім» деген ұғым біршама өзгергенімен, оның мәні мен мәдени маңызы сақталған. Қазіргі кезде ұсталар тек ауылдық жерлерде ғана емес, қалалық орталықтарда да түрлі қолөнер бұйымдарын жасап, халыққа қызмет көрсетуде. Көптеген қолөнершілер өз бұйымдарын көрмелерде, фестивальдарда таныстырып, мәдени мұраны жаңғыртуға ат салысуда.

Сонымен қатар, ұсталық өнер қазіргі заманда сәндік мақсатта да қолданылып, интерьерді сәндеуге арналған бұйымдар, зергерлік әшекейлер және басқа да әдемілікке бағытталған заттар өндірісінде кең тараған. Осылайша, ұсталардың шеберлігі мен өнері жаңа формада дамып, сақталып келеді.

Ұсталықтың қасиеттері мен міндеттері

• Қол шеберлігі: Ұсталар қолдарымен ерекше шеберлікпен жұмыс істеп, әрбір бұйымды мінсіз әрі әдемі етіп жасауға тырысады.
• Рухани қасиет: Қолөнермен айналысатын ұсталардың көбісі бұл кәсіпті ерекше рухани қасиет деп санайды. Бұйым жасау барысында олар жан-дүниесіне тыныштық тауып, жұмысқа беріледі.
• Ұрпаққа мұра: Ұсталық өнердің басты ерекшелігі — оның ұрпақтан-ұрпаққа мұра ретінде жеткізілуі. Әрбір ұста өз тәжірибесін жас буындарға қалдыруды мақсат тұтады.
• Қоғамға қызмет ету: Ұсталардың жасаған бұйымдары тек қана жеке адамдарға ғана емес, бүкіл қоғамға қызмет етеді.

Қорыта айтқанда, ұста деген кім деген сұраққа жауап іздеу тек шеберліктің ғана емес, рухани және мәдени мұраны түсінуді талап етеді. Ұсталар ежелден бері халықтың тұрмысын жақсартып қана қоймай, мәдениеттің сақталуына үлкен үлес қосып келеді. Бүгінгі заманда да бұл өнер өз маңызын жоғалтқан жоқ, керісінше, жаңа бағыттарда дамып, өркендеп келеді.