Арқардың төлі қалай аталады? Жабайы қойдың табиғаттағы өмірі
Арқар – Қазақстанның таулы аймақтарында кездесетін ерекше жануарлардың бірі. Ол өзінің төзімділігімен, күштілігімен және жылдамдығымен ерекшеленеді. Бұл жабайы қой тұқымдасына жататын жануар табиғатта сирек кездеседі және қорғауды қажет етеді. Көптеген адамдар арқар туралы көп біле бермейді, әсіресе оның төлінің атауы мен тіршілік ерекшеліктері туралы мәліметтер аз таралған. Осы мақалада арқар төлінің қалай аталатынын, оның өмір салтын және табиғаттағы рөлін жан-жақты қарастырамыз.
Арқар және оның ерекшеліктері
Арқар – көбіне биік таулы аймақтарды мекендейтін ірі сүтқоректі жануар. Ол Орта Азия, Қазақстан, Тибет, Моңғолия, Пәкістан және Қытайдың кейбір аймақтарында кездеседі. Бұл жануар биік шыңдарда, тік жартастар мен құздарда өмір сүруге бейімделген. Оның денесі күшті, аяқтары ұзын және мықты болып келеді, бұл оған қиын жерлерде оңай қозғалуға мүмкіндік береді.
Арқарлардың басты ерекшеліктері:
- Үлкен, мүйізді басы – арқардың мүйізі ерекше пішінді және жыл сайын өсіп отырады.
- Күшті әрі ұзын аяқтары – олар жылдам жүгіруге және тік беткейлерге өрмелеуге мүмкіндік береді.
- Қалың жүн қабаты – суық климат жағдайында жылуды сақтауға көмектеседі.
Бұл жануар негізінен өсімдікпен қоректенеді, оның ішінде тау шөптері, мүк, бұталар мен ағаш қабықтары бар. Арқарлар қатаң климаттық жағдайларда да тіршілік етуге бейімделген.
Арқардың көбеюі және төлдеуі
Арқарлар жылдың суық мезгілінде, яғни күздің соңғы айларында шағылысады. Буаздық кезеңі шамамен 150-160 күнге созылады. Бұл дегеніміз, көктемнің ортасында арқарлар төлдейді.
Аналық арқар әдетте 1 немесе 2 қозы туады. Кейбір жағдайларда үшем тууы мүмкін, бірақ бұл өте сирек кездеседі. Арқар қозылары дүниеге келгеннен кейін бірнеше сағаттың ішінде аяқтарына тұрып, анасын еруге қабілетті болады. Бұл олардың жабайы табиғатта өмір сүруіне өте маңызды.
Арқардың төлін “қозы” деп атайды.
Олар алғашында өте әлсіз болып көрінгенімен, аналарының қамқорлығында тез өсіп, табиғат жағдайларына бейімделеді. Қозылар ана сүтін шамамен 4-6 ай бойы емеді, содан кейін олар өсімдікпен қоректене бастайды.
Қозылардың өміріндегі маңызды кезеңдер
Арқар қозылары өмірінің алғашқы күндерінен бастап табиғаттың қиын жағдайларына үйрене бастайды. Олар анасының соңынан еріп, тау беткейлерінде жүгіруді, секіруді және қауіптен қорғануды үйренеді.
Арқар қозыларының өміріндегі негізгі кезеңдер:
- Туылу кезеңі (сәуір-мамыр) – аналық арқарлар ұрпақтарын қауіпсіз жерлерде, әдетте тау шатқалдарында дүниеге әкеледі.
- Бірінші ай – қозылар анасының жанынан алыстамай, тек сүтпен қоректенеді.
- 3-4 айдан кейін – қозылар шөп жей бастайды, бірақ ана сүтін де жалғастырады.
- 6 айдан кейін – қозылар өздігінен өмір сүре алады, қауіпті жағдайларда топпен бірге қашуға үйренеді.
- 1 жасқа толғанда – олар толығымен ересек арқарлар қатарына қосылады.
Бұл кезеңдерде қозылардың табиғи жауларынан қорғануы өте маңызды. Қасқырлар, сілеусіндер және бүркіттер жас арқарларға қауіп төндіреді. Сондықтан аналық арқарлар төлдерін үнемі бақылап, қорғанысқа алады.
Арқар популяциясының сақталуы
Қазіргі таңда арқарлардың саны азайып келеді. Негізгі себептері:
- Браконьерлік – арқарлар заңсыз аңшылықтың нысанына айналуда.
- Табиғи мекендеу ортасының тарылуы – жайылымдық жерлердің азаюы арқарлардың тіршілігіне қауіп төндіреді.
- Климаттық өзгерістер – құрғақшылық пен жауын-шашынның азаюы арқарлардың азық табуын қиындатады.
Қазақстанда арқарлар Қызыл кітапқа енгізілген, яғни оларды қорғау үшін арнайы шаралар қабылданған. Табиғат қорғау ұйымдары мен ұлттық парктер арқарларды заңсыз аулауды тоқтату және олардың мекен ету ортасын сақтау бағытында жұмыс істеп жатыр.
