Адам деген кім? – Тұлға және мәдени құндылықтар
“Адам деген кім?” деген сұрақ мыңдаған жылдар бойы адамзатты ойландырған философиялық әрі мәдениеттанушылық тақырып болып келеді. Адам деген сөздің түпкі мағынасы мен адамның мәні әрбір мәдениет пен қоғамда әр түрлі анықталуы мүмкін. Бұл ұғым адамзаттың өзін тану процесі мен оның құндылықтарын, міндеттерін және қоғамдағы орнын түсінуге көмектеседі.
Адамның Мәдени және Тарихи Түбірлері
Қазақ халқында “адам” сөзі өте терең мәнге ие. Қазақ тілінде бұл сөз адам баласының физикалық қана емес, рухани бейнесін де қамтиды. Көптеген қазақ нақыл сөздері мен мақал-мәтелдерде “адам болу” ұғымы ізгілік, әділеттілік және білім іздеу секілді құндылықтармен ұштасады. Мысалы, “Адам болам десең, ақылыңды алға ұста” немесе “Адамнан үлкен тәлім-тәрбие жоқ” деген мақалдар осыны дәлелдейді. Бұл жерде адам болу жай ғана биологиялық тіршілік иесі болу емес, рухани құндылықтарды игерген, қоғамға пайда тигізетін тұлға ретінде көрініс табады.
Адамның Міндеттері мен Жауапкершіліктері
Адам деген кім? деген сұрақты қарастыруда, адамның қоғамдағы міндеттері мен жауапкершіліктерін атап өткен маңызды. Адам болу тек өз мүддесін ойлау емес, отбасына, қоғамға және қоршаған ортаға пайдалы болуды білдіреді. Қазақ халқында бұл міндет “адамдық борыш” деп аталады. Бұл борыш арқылы адам өзін қоғамның бір бөлігі ретінде сезінеді және өз іс-әрекетінің жалпы қоғамға әсер ететінін түсінеді. Қоғамдық жауапкершілік пен адамның адалдық, әділдік, жомарттық сияқты қасиеттерді дамытуы оның мінез-құлқын анықтайды. Адамзаттың өмір сүру мақсаты тек жеке басын байыту емес, керісінше, қоғамға пайда әкелу болуы тиіс деген түсінік қалыптасқан.
Адам Бейнесінің Өзгеруі
Көптеген дәстүрлі мәдениеттерде адам бейнесі табиғатпен, өмір сүру ортасымен тығыз байланысты болған. Алайда уақыт өте келе адамның рөлі мен қасиеттері туралы түсінік өзгерді. Бұрынғы заманда адам өзін табиғаттың бір бөлігі ретінде қараса, қазіргі заманда адамның рөлі технология мен ғылымның дамуына орай кеңейе түсті. Бұл өзгерістер адамның өзіне, басқа адамдарға және қоршаған ортаға деген қатынасын жаңа қырынан қарауға мәжбүрледі. Қазіргі кезде “адам деген кім” деген сұраққа жауап беру үшін адамның жауапкершілігі мен этикасына көбірек көңіл бөлінуде, себебі адамзат табиғатқа да, қоғамға да айтарлықтай ықпал етуде.
Адамның Бүгінгі Мәні
Бүгінгі таңда адам болу ұғымы тек жеке қасиеттерді дамыту мен өз мүмкіндіктерін кеңейтуден тыс, үлкен әлеуметтік жауапкершілікке де байланысты. Адам өзінің табиғи, мәдени және әлеуметтік ортасына жауапкершілікпен қарауға міндетті. Мысалы, жаһандық жылыну, экологияның нашарлауы, әлеуметтік теңсіздік секілді мәселелерде адам өзінің рөлі мен әрекеттерінің салдарын түсініп, осы мәселелерді шешуге бағытталған іс-шараларға қатысуы тиіс.
Адам деген кім? деген сауалға жауап іздегенде, адамның тек өзі үшін ғана емес, айналасындағы адамдар мен қоршаған орта үшін де жауапты екенін ұмытпаған жөн. Бұл жауапкершілікті түсіну әрбір адамның өміріне мән береді және оны қоғамның пайдалы мүшесіне айналдырады.
