Айтылатын және естілетін тілдік құбылыс қалай аталады?

Адам баласының ойы мен сезімі тіл арқылы сыртқа шығып, басқа адамдарға жетеді. Тіл – тек қарым-қатынас құралы ғана емес, сонымен бірге ұлттың мәдениетін, тарихын, дүниетанымын бейнелейтін күрделі жүйе. Оның ішінде айтылатын және естілетін тілдік әрекеттердің орны ерекше. Себебі дәл осы процесте ақпарат беріліп қана қоймай, тыңдаушы оны қабылдайды, түсінеді, кейде жауап қайтарады.

Сөйлеу мен есту – тілдік қарым-қатынастың негізі

Ауызша сөйлеу – тілдік қатынастың алғашқы әрі табиғи түрі. Бұл әрекетте адам ойлағанын сөзбен айтып, тыңдаушы оны естіп, миында өңдейді. Мұнда екі негізгі процесс қатар жүреді:

1. Сөйлеу – адамның ойын, сезімін дыбыстық формада жеткізуі.
2. Тыңдау/есту – айтылған дыбыстарды қабылдап, мағынасын түсінуі.

Бұл екі процесс бір-бірімен тығыз байланысты. Сөйлеу болмаса, тыңдау қажет болмай қалады; ал тыңдау болмаса, сөйлеу мағынасыз болады.

Қарым-қатынас сәтті болуы үшін не маңызды?

Қарым-қатынастың сәтті өтуі үшін бірнеше фактор маңызды:

• Дыбыстың анық, түсінікті айтылуы
• Тыңдаушының зейіні мен қабылдауы
• Орта жағдайы – шу, кедергілердің болмауы
• Контекстің маңыздылығы – айтылған сөздің қайда, қашан, кімге арналғаны

Мысалы, бала алғаш сөйлегенде ата-анасының айтқанын ести отырып үйренеді. Яғни есту – тілдің дамуына алғышарт. Сөйлеу қабілеті болса, сол естіген сөздерді қайта жаңғырту арқылы қалыптасады.

Бұл құбылыс қалай аталады?

Ғалымдар осындай тілдік процесті дыбыстық тіл деп атайды. Бұл – сөйлеу және тыңдау арқылы жүзеге асатын тілдік әрекет түрі. Дыбыстық тіл тек сөздерді дыбыстаумен шектелмейді, ол интонация, екпін, пауза сияқты элементтерді де қамтиды. Мысалы, бір сөзді әртүрлі интонациямен айтсақ, оның мағынасы да өзгеріп кетуі мүмкін. Бұл дыбыстық тілдің күрделілігін көрсетеді.

Дыбыстық тілдің өмірдегі орны

Дыбыстық тіл – адамның әлеуметтік өмірінде ерекше рөл атқарады:

• Отбасылық қарым-қатынаста – бала тілі осы арқылы дамиды.
• Білім беруде – мұғалім мен оқушы арасындағы негізгі байланыс тәсілі.
• Қоғамда, жұмыс ортасында – бұйрық беру, келісу, пікір алмасу т.б.

Қысқаша айтқанда, бұл тілдік құбылыс – адам өмірінің барлық саласында қолданылатын маңызды құрал.