Бабаларымыз аспанға қарап ауа райын қалай бақылаған

Қазақ халқы ерте заманнан бері табиғатты жіті бақылап, өз өмірлерін соған сәйкестендіріп отырған. Әсіресе, ауа райын болжауда аспан белгілеріне сүйену – ата-бабамыздың күнделікті тұрмысында аса маңызды рөл атқарған. Осы әдістер арқылы олар мал шаруашылығын реттеп, көш-қон бағытын айқындап, күнделікті тіршілігін үйлестірген.
Жұлдыздар арқылы болжау
Ата-бабаларымыз жұлдыздардың орналасуына қарап, ауа райының өзгерісін алдын ала болжаған. Егер жұлдыздар ерекше жарқырап, анық көрінсе, онда күн ашық және суық болады деп есептеген. Ал егер жұлдыздар көмескі көрінсе немесе бұлдырланып тұрса, ауа райының бұзылуы мүмкін екенін болжаған.
- Үркердің көкжиекке жақындығы – қыс ерте түсетінін білдіреді.
- Жетіқарақшы мен Темірқазықтың орналасуы – түнгі ауа температурасының өзгерісін аңғартады.
- Айдың түсі мен пішіні – алдағы күндердегі ауа райының белгісі болып саналған.
Бұлттардың қозғалысы мен түсі
Бұлттардың түрі мен олардың көкжиектегі қозғалысы да ауа райының қандай болатынын анықтауға көмектескен. Қою, қара бұлттардың оңтүстік-батыстан жылжуы – жауын-шашынның белгісі деп саналған. Ал егер бұлттар жұқа және жоғары болса, күн ашық болады деген түсінік болған.
- Қызыл күн батып бара жатса – келесі күн жылы әрі шуақты болады.
- Бұлттар төмендеп, ауыр көрінсе – жаңбыр жаууы ықтимал.
- Аспан ашық, бірақ өте тұнық болса – қыста аяздың күшеюін білдіреді.
Желдің бағыты мен күші
Қазақтар желдің бағытына қарап та болжам жасаған. Оңтүстіктен соққан жылы жел – күннің жылы болатынын білдірсе, солтүстіктен соққан суық жел – қатты аяздың жақындағанын көрсетеді. Желдің бағытын аңғару арқылы ауылдағы шаруашылық жұмыстарын алдын ала жоспарлаған.
- Күшті батыс желі – жаңбыр немесе қар жаууының белгісі.
- Тұрақты оңтүстік-шығыс желі – күннің жылы болатынын білдіреді.
- Жел жоқ, тымық кеш болса – ауа райының ашық болатынының белгісі.
Ай мен Күннің көрінісі
Аспандағы Ай мен Күннің көрінісі – ауа райын болжаудың тағы бір сенімді көзі болған. Ай қып-қызыл болып көрінсе, желді күндер күтіледі, ал егер Айдың айналасында тұман немесе шеңбер пайда болса, жауын-шашын жақындағанын білдіреді.
- Айдың түсі сарғыш болса – құрғақшылық болатынының белгісі.
- Күн шығар алдында көкжиек қызғылт түсті болса – алдағы күндері күн ашық болады.
- Күн шығарда немесе батқанда көкжиек қызыл болса – жел мен дауылдың белгісі.
Құстар мен жануарлардың мінез-құлқы
Табиғаттағы құстар мен жануарлар да ауа райының өзгерісін алдын ала сезеді. Ата-бабаларымыз малдың, құстың, аңдардың мінез-құлқына қарап та болжам жасаған.
- Құстар төмен ұшса – жаңбыр жауады.
- Қарғалар көп дауыстаса – күн суытады.
- Мал мазасызданып, бір орында тұрмай айналса – боран немесе дауыл болады.
- Жылқылар шөптен бас алмай жайылса – күн жылы болады.
Шөптердің иісі мен шықтың түсуі
Түнгі шықтың мол болуы – келесі күннің ашық болатынын білдірген. Ал егер таңертең шық болмаса, жаңбыр жаууы мүмкін деген түсінік қалыптасқан. Шөптердің иісі күшейсе, бұл да жауын-шашынның белгісі ретінде саналған.