Баланы қырқынан шығару дәстүрі: Қазақтың ұлттық салты
Қазақ халқының дәстүрі мен салт-дәстүрлері ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа сақталып келген. Солардың бірі – баланы қырқынан шығару дәстүрі. Бұл салт баланың өміріндегі ең алғашқы маңызды рәсімдердің бірі болып саналады. Баланың 40 күндік кезеңінен кейін атқарылатын бұл шараның өзіндік мәні мен маңызы бар. Оған әрбір қадамның дұрыс орындалуы маңызды рөл атқарады.
Баланы қырқынан шығарудың мағынасы
Баланы қырқынан шығару – қазақ халқының балаға деген ерекше қамқорлығын білдіретін салт. Бұл дәстүр бойынша бала туылғаннан кейін 40 күн өткенде арнайы рәсім жасалады. Мұның негізгі мақсаты – сәбиді зұлым күштерден қорғау, оның денсаулығы мен амандығын қамтамасыз ету, сондай-ақ ата-әжелер мен қоғам мүшелерінің алғысын білдіру.
40 күндік кезеңнің өзі ерекше мағынаға ие. Қазақ сенімінде, бала осы уақыт ішінде өмірге бейімделеді, оның иммунитеті күшейеді, ал анасы босанғаннан кейін денсаулығын қалпына келтіреді. Сондықтан бұл рәсім тек сәбиге ғана емес, анаға да ерекше көңіл бөлінетінін көрсетеді.
Баланы қырқынан шығару рәсімі қалай өтеді?
1. Арнайы дайындық
Баланы қырқынан қалай шығарады деген сұраққа жауап беру үшін, алдымен рәсімнің басты бөліктерін түсіну қажет. Ең алдымен, бұл күні үйге жақын туыстар мен көршілер шақырылады. Олардың арасында балаға ақ жол тілейтін, батасын беретін үлкендер мен қадірлі кісілер болуы шарт.
2. Сәбиді шомылдыру
Рәсімнің ең басты бөлімі – сәбиді шомылдыру. Балаға арналған суға ерекше мән беріледі. Су таза болу керек, оған күміс тиындар, кейде арнайы шөптер (мысалы, арша) салынады. Күміс тиындар сәбидің денсаулығы мен амандығын қамтамасыз ету үшін қолданылса, шөптер зұлым күштерден қорғаудың белгісі болып саналады.
Шомылдыру кезінде балаға әдемі өлеңдер айтылып, тілек білдіріледі. Мысалы:
«Қырқынан шыққан құлыным,
Жарық болсын жолың, құлыным.
Денің сау, бағың ашық болсын,
Қадамың нық болсын, құлыным!»
3. Шаш пен тырнақ алу
Шомылудан кейін сәбидің алғашқы шашы мен тырнағы алынады. Бұл рәсім тазалық пен пәктікті білдіреді. Алынған шаш пен тырнақтарды арнайы ақ матаға орап, таза жерге көму немесе ағынды суға ағызу дәстүрі бар. Бұл – баланың өмір жолының ашық әрі жарқын болуын тілеудің белгісі.
4. 40 қасық су
Рәсім барысында ерекше көңіл бөлінетін тағы бір дәстүр – 40 қасық суды пайдалану. Балаға су құю кезінде 40 қасық су төгіледі. Бұл сан баланың алғашқы 40 күндік өмірін білдіреді және оның жаңа кезеңге аяқ басқанын көрсетеді.
Рәсімнің әлеуметтік және мәдени маңызы
Баланы қырқынан қалай шығарады? дегенде, бұл тек діни немесе медициналық рәсім ғана емес, сонымен қатар үлкен әлеуметтік маңызға ие дәстүр екенін түсіну қажет. Осы рәсім арқылы балаға ғана емес, оның ата-анасына, отбасына үлкен назар аударылады. Бұл ата-ананың өз баласына деген жауапкершілігін арттырып, баланың өміріндегі алғашқы маңызды қадамдарын ерекше атап өтуге мүмкіндік береді.
Қырқынан шығарудың заманауи тәсілдері
Бүгінде бұл дәстүр заманға сай өзгерістерге ұшыраған. Кейбір отбасылар баланы шомылдыру рәсімін қонақтарды шақырмай, тек жақын туыстар арасында өткізсе, басқалары оны ұлттық киімдер киіп, үлкен мерекеге айналдырады. Сонымен қатар, арнайы рәсімдік судың орнына, қазіргі заманғы косметикалық өнімдерді пайдаланатын отбасылар да кездеседі.
Дегенмен, басты мақсат – дәстүрді сақтау мен баланың амандығын тілеп, оған жақсы өмір жолын тілеу. Бұл рәсім қазақ халқының бай мәдениеті мен рухани құндылықтарын көрсететін маңызды символдардың бірі.
Баланы қырқынан шығарудағы негізгі кеңестер
- Дұрыс күнді таңдау: Қазақ дәстүрінде бұл рәсім баланың дәл 40 күндік уақыты келгенде жасалады. Бірақ кейде бұл күн отбасының ыңғайына қарай ауыстырылуы мүмкін.
- Қажетті заттарды дайындау: Суға арналған күміс тиындар, шөптер, таза ақ мата, қайшы, және басқа қажетті заттарды алдын ала дайындаңыз.
- Үлкендердің батасын алу: Қырқынан шығарылған балаға бата беру рәсімнің ажырамас бөлігі. Бұл оның өмір жолын ақ батамен бастау үшін жасалады.
- Шаш пен тырнақтың дұрыс сақталуы: Алынған шаш пен тырнақтарды лақтыруға болмайды. Оларды табиғатқа оралуы үшін арнайы жерге көму қажет.
Қорытынды
Баланы қырқынан қалай шығарады деген сұраққа қазақ дәстүрлерінде терең мән берілген. Бұл рәсім сәбидің денсаулығын, амандығын және оның болашағының жарқын болуын тілеу мақсатында атқарылады. Қырқынан шығару тек салт қана емес, бұл – ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан ерекше дәстүр. Оның заманауи өзгерістерге қарамастан, негізгі мәні мен мағынасы сақталып, қазақ халқының мәдени мұрасын дәріптейді.
