Еңбек даулары қалай шешіледі – Тиімді тәсілдер мен кеңестер

Қоғам дамыған сайын жұмыс орнындағы қарым-қатынастар да күрделене түсуде. Жұмыс беруші мен жұмысшы арасындағы келіспеушіліктер кейде жай ғана пікір қайшылығынан басталып, үлкен еңбек дауына айналуы мүмкін. Мұндай жағдайлар кез келген салада туындауы мүмкін және оларды шешу жолдарын білу – әрбір қызметкер мен жұмыс беруші үшін маңызды.

Еңбек дауы дегеніміз не?

Еңбек дауы – жұмысшы мен жұмыс беруші арасындағы еңбек қатынастары негізінде туындайтын құқықтық немесе мүліктік келіспеушілік. Бұл даулар жалақы төлемеу, еңбек шартының бұзылуы, қауіпсіздік шараларының сақталмауы немесе жұмыстан заңсыз босату секілді мәселелерден туындайды. Кейде бұл даулар жеке сипатта болса, кейде ұжымдық сипатта болуы мүмкін.

Еңбек дауларының түрлері

Жалпы еңбек даулары екі негізгі түрге бөлінеді:

1. Жеке еңбек даулары – белгілі бір қызметкер мен жұмыс берушінің арасында туындайды. Мысалы, бір жұмысшы еңбек демалысына шықпай қалған болса немесе оны жұмыстан негізсіз шығарса.
2. Ұжымдық еңбек даулары – белгілі бір бөлім немесе бүкіл ұжым мен жұмыс беруші арасындағы келіспеушіліктер. Бұл жалақыны көтеру, жұмыс жағдайын жақсарту секілді мәселелерден шығады.

Даулардың алдын алу

Даудың алдын алу – ең тиімді жол. Көп жағдайда келіспеушіліктердің туындауының себебі – ақпараттың жеткіліксіздігі немесе түсінбеушілік. Сондықтан, еңбек шарттары анық жазылып, екі тарап оны мұқият оқып, түсінуі тиіс. Жұмысшыларға өз құқықтары мен міндеттері түсіндірілуі қажет.

Еңбек даулары қалай шешіледі?

Еңбек дауы туындаған кезде оны шешудің бірнеше жолы бар. Бұл жолдар кезең-кезеңімен жүзеге асырылады және әрбір кезеңнің өзіндік ерекшелігі болады.

1. Бейбіт келіссөздер арқылы шешу
   Бұл – ең алғашқы әрі тиімді тәсіл. Жұмысшы мен жұмыс беруші арасындағы мәселе тікелей әңгімелесу арқылы шешіледі. Көп жағдайда екі жақ ортақ шешімге келіп, үлкен даудың алдын алады. Бұл үшін сенім мен ашықтық қажет.
2. Медиация (татуластыру)
   Егер тікелей келіссөз нәтиже бермесе, үшінші тарап – медиатор көмегіне жүгіну ұсынылады. Медиатор – бейтарап адам, ол екі тарапты татуластыру үшін бағыт-бағдар береді. Медиация – көп елдерде кең қолданылатын, заңмен реттелетін татуластыру тәсілі.
3. Кәсіподақ көмегімен шешу
   Көптеген жұмыс орындарында кәсіподақтар қызмет етеді. Олар жұмысшылардың құқықтарын қорғауға бағытталған ұйымдар. Даулы жағдайларда кәсіподақ өкілдері жұмысшы мүддесін қорғай алады. Бұл жағдайда даудың шешілуі әділетті әрі заң аясында жүргізіледі.
4. Комиссия немесе еңбек инспекциясы арқылы
   Қазақстанда арнайы еңбек инспекциясы қызмет атқарады. Егер жоғарыдағы тәсілдер нәтиже бермесе, қызметкер осы органға шағым түсіре алады. Инспекция тексеріс жүргізіп, заң бұзушылықты анықтаса, жұмыс берушіге шара қолданылады.
5. Сот арқылы шешу
   Соңғы әрі құқықтық тұрғыда нақты шешім беретін жол – сотқа жүгіну. Жеке еңбек дауы бойынша қызметкер сотқа тікелей арыздана алады. Ұжымдық дауларда арнайы тәртіппен сотқа шағымдану қарастырылады. Сот шешімі міндетті түрде орындалуы тиіс.

Дауды шешудегі негізгі қағидалар

Дауларды шешу барысында бірқатар қағидалар ескеріледі:

• Заңдылық – барлық шешімдер мен әрекеттер Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына сәйкес болуы керек.
• Бейтараптылық – медиатор немесе сот шешімді бір жақты қабылдамауы қажет.
• Жылдамдық – еңбек дауы қызметкердің күнделікті табысына әсер ететіндіктен, оны шешу уақытын созбау маңызды.
• Әділдік – әр тарап өз пікірін еркін білдіруі тиіс және дау әділетті шешіммен аяқталуы қажет.

Еңбек заңнамасының рөлі

Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі еңбек қатынастарын реттейтін негізгі құжат болып табылады. Онда қызметкер мен жұмыс берушінің құқықтары, міндеттері, дауларды шешу тәртібі нақты көрсетілген. Сонымен қатар, еңбек шартын жасасу, тоқтату және өзгерту рәсімдері де осы заңмен реттеледі.

еңбек даулары жағдайында заңға сүйене отырып әрекет ету – қызметкердің құқығын қорғаудың сенімді жолы.

Қызметкерлерге кеңес

• Ең алдымен еңбек шартыңызды мұқият оқып шығыңыз;
• Қандай да бір келіспеушілік туындаса, оны дереу жазбаша түрде тіркеңіз;
• Әрдайым ресми хаттар мен құжаттарды сақтаңыз;
• Құқығыңыз бұзылған жағдайда кәсіподаққа немесе еңбек инспекциясына жүгініңіз;
• Қажет болса, заңгер кеңесін алыңыз.