Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін әлем қалай өзгерді?

Екінші дүниежүзілік соғыс әлем тарихындағы ең үлкен қақтығыстардың бірі болды. Соғыс барысында және одан кейін әлемдік саяси ландшафт түбегейлі өзгерді. Көптеген елдер тәуелсіздігін алды, жаңа мемлекеттер құрылды, ал әлем екі лагерьге бөлінді: Батыс пен Шығыс. Осы өзгерістер жаһандық геосаяси ахуалды жаңа деңгейге көтерді.
1. Соғыстың аяқталуы және халықаралық тәртіптің қалыптасуы
1945 жылы соғыс аяқталғаннан кейін, жеңіске жеткен одақтастар жаңа әлемдік тәртіп орнатуға кірісті. БҰҰ (Біріккен Ұлттар Ұйымы) құрылып, бейбітшілік пен халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатын алды. Бұрынғы Ұлттар Лигасының әлсіздігінен сабақ алып, БҰҰ-ға мүше мемлекеттер арасында ынтымақтастық орнату үшін жаңа механизмдер әзірленді.
Соғыстан кейін АҚШ пен КСРО (Кеңес Одағы) әлемдік көшбасшыларға айналып, халықаралық саясатта басты рөл атқарды. Бұл екі елдің қарама-қайшы идеологиялары – капитализм мен коммунизм – “Қырғи-қабақ соғыс” деп аталатын ұзақ мерзімді қақтығыстың басталуына алып келді.
2. Еуропаның шекаралары және ықпал ету аймақтары
Соғыстан кейінгі Еуропадағы ең ірі өзгеріс – Германияның екіге бөлінуі болды. 1949 жылы Германия екі бөлек мемлекетке бөлінді: ГДР (Герман Демократиялық Республикасы) – КСРО ықпалында, ал ГФР (Герман Федеративтік Республикасы) – Батыс елдерінің бақылауында қалды. Берлин қабырғасы да осы бөліністі одан әрі тереңдетті.
Шығыс Еуропа елдері де Кеңес Одағының ықпалына түсті. Польша, Чехословакия, Венгрия, Румыния, Болгария және Албания коммунистік режимдерге көшіп, КСРО-ның серіктестері болды. Бұл елдер кейіннен Варшава шарты ұйымын құрып, НАТО-ға қарсы блок ретінде әрекет етті.
3. Азия мен Африкадағы отаршылдықтың күйреуі
Соғыстан кейінгі ең маңызды өзгерістердің бірі – отаршылдық жүйесінің құлауы. Екінші дүниежүзілік соғыс көптеген еуропалық елдердің экономикасын әлсіретті, ал олардың бұрынғы отарларында тәуелсіздік алу қозғалыстары күшейді.
- 1947 жылы Үндістан мен Пәкістан Ұлыбританиядан тәуелсіздік алды.
- 1949 жылы Қытайда коммунистік революция жеңіске жетіп, ҚХР (Қытай Халық Республикасы) құрылды.
- 1950-1960 жылдары Африканың көптеген елдері тәуелсіздігін жариялады (Алжир, Гана, Нигерия, Конго, Судан және т.б.).
- 1954 жылы Вьетнам отарлық биліктен босап, коммунистік және капиталистік екі бөлікке бөлінді.
4. Таяу Шығыс және Израильдің құрылуы
Таяу Шығыста соғыстан кейін үлкен өзгерістер орын алды. 1948 жылы Израиль мемлекеті құрылды, бұл Палестина жерінде ұзаққа созылған қақтығыстарға себеп болды. Араб елдері мен Израиль арасында бірнеше соғыс өтті, және аймақтағы тұрақсыздық әлі күнге дейін жалғасуда.
5. Америка мен Латын Америкасы
АҚШ соғыстан кейінгі әлемде экономикалық және әскери тұрғыдан ең қуатты елге айналды. Маршалл жоспары арқылы Еуропаны қалпына келтіруге көмектесіп, НАТО-ны құруда негізгі рөл атқарды. Сонымен қатар, АҚШ Латын Америкасында да өз ықпалын күшейтті, бірақ Кубада 1959 жылы коммунистік революция болып, Фидель Кастро билікке келді. Бұл жағдай АҚШ-КСРО арасындағы шиеленісті одан әрі ушықтырды.
6. “Қырғи-қабақ соғыс” және екі блоктың қалыптасуы
1945 жылдан кейін АҚШ пен КСРО арасындағы бәсекелестік “Қырғи-қабақ соғыс” деп аталды. Бұл тек әскери қақтығыс емес, идеологиялық, экономикалық және технологиялық жарыс болды.
- 1949 жылы НАТО құрылып, Батыс елдерінің қорғаныс одағына айналды.
- 1955 жылы КСРО-ның бастамасымен Варшава шарты ұйымы құрылды.
- Ғарышты игеру бәсекесі басталды, 1961 жылы Юрий Гагарин ғарышқа ұшып, Кеңес Одағы әлемде бірінші болып ғарышқа адам жіберді.
- 1950-1970 жылдары АҚШ пен КСРО арасында ядролық қарулану жарысы жүрді, бұл әлемді жаппай қырып-жою қаруының қатеріне алып келді.
7. Соғыстан кейінгі жаһандық өзгерістердің салдары
Соғыстан кейінгі әлемдік саяси карта көптеген өзгерістерге ұшырады. Жаңа мемлекеттер пайда болды, әлем екі лагерьге бөлінді, халықаралық ұйымдар күшейді, ал отаршылдық жүйесі жойылды.
- 1945-1991 жылдар аралығында АҚШ пен КСРО арасында көптеген қақтығыстар болды, бірақ олар негізінен тікелей соғыссыз өтті (Корея соғысы, Вьетнам соғысы, Куба дағдарысы, Ауғанстандағы КСРО-ның әскери әрекеттері).
- 1991 жылы Кеңес Одағының ыдырауы нәтижесінде әлемде жаңа тәуелсіз мемлекеттер пайда болды, бұл жаңа геосаяси жағдайды қалыптастырды.