Еркек бүркіттің ерекшеліктері мен маңызы

Бүркіт – Қазақстанның кең даласына тән, ерекше қасиеттерімен танымал құс. Бұл жыртқыш құс өзінің жылдамдығымен, шапшаңдығымен және алғырлығымен танымал. Бүркіттер тек аңшылыққа үйретіліп қана қоймай, ұлттық мәдениетіміздің ажырамас бір бөлігіне айналған. Осы мақалада бүркіттердің табиғи мінез-құлықтары мен олардың еркек және ұрғашы түрлерінің ерекшеліктері туралы толық мағлұмат береміз. Сонымен қатар, “еркек бүркіт қалай аталады” деген сұраққа жауап іздейміз.
Бүркіттің жалпы сипаттамасы
Бүркіт – жыртқыш құстардың ішінде ең ірісі. Оның дене ұзындығы шамамен 80-90 сантиметрге, ал қанатының құлашы 2 метрден асады. Бүркіттің өткір тұмсығы, мықты тырнақтары және қырағы көзі бар. Ол 3 шақырым биіктіктен төмендегі жерді айқын көре алады. Осы ерекшеліктері оны нағыз жыртқыш етеді.
Бүркіттің мекені негізінен таулы аймақтар мен кең далалар. Қазақстанда оларды Алтай, Тянь-Шань және Жетісу өңірлерінен кездестіруге болады. Бұл құстар көбіне жалғыз өмір сүреді, бірақ жұптасқан кезде олар тұрақты серік болады.
Еркек және ұрғашы бүркіттің айырмашылықтары
Еркек және ұрғашы бүркіттердің сыртқы келбетінде үлкен айырмашылық жоқ, бірақ олардың мінез-құлқы мен функцияларында ерекшеліктер бар.
- Ұрғашы бүркіт еркегіне қарағанда ірілеу және салмағы ауырлау болады. Ол жұмыртқа басып, балапандарды өсіруге жауапты.
- Еркек бүркіт серігіне қарағанда жеңіл әрі ширақ келеді. Ол негізінен аңшылыққа жауапты. Еркек бүркіттің басты міндеті – азық табу және ұрғашысын қорғау.
Бұл құстардың екеуі де аң аулауға бейім болғанымен, еркек бүркіттің жылдам әрекет ету қабілеті оны ерекше етеді.
Еркек бүркіттің атауы
Халықтық дәстүрде бүркіттің жыныстық ерекшеліктеріне қарай әртүрлі атаулар берілген. Ұрғашы бүркітті көбіне “ұрғашы” немесе “ана бүркіт” деп атайтын болса, еркек бүркітті кейбір өңірлерде “шегір бүркіт” деп атаған. Бұл атау оның шапшаңдығын, көзінің өткірлігін және батылдығын сипаттайды. Сондай-ақ, кейбір аңшылар еркек бүркітті “шаңқылдақ” деп те атайды, себебі ол қауіп сезгенде қатты шаңқылдап дыбыс шығарады.
Еркек бүркіттің мінез-құлқы
Еркек бүркіт өте батыл әрі төзімді құс. Оның негізгі қасиеттері:
- Жылдамдық. Еркек бүркіт сағатына 320 км жылдамдықпен төмен құлдилай алады. Бұл оны жыртқыштар арасында ерекше етеді.
- Айлакерлік. Ол жемін ұстау үшін түрлі тәсілдерді қолданады. Мысалы, ол аңды биіктен бақылап, кенеттен шабуылдайды.
- Сенімділік. Еркек бүркіттің серігіне деген адалдығы ерекше. Ол жұптасқаннан кейін өмір бойы бір серігімен бірге болады.
Бүркітті баптау және аңшылыққа үйрету
Қазақстанда бүркітті баптау – ұлттық өнердің бір түрі. Аңшылар бүркітті балапан кезінен баулып, оны аңшылыққа үйретеді. Бұл үдеріс үлкен шеберлікті талап етеді. Баптаушы бүркіттің мінез-құлқын, қимылдарын жақсы түсініп, онымен ерекше байланыс орнатады.
Еркек бүркіт аңшылықта ерекше рөл атқарады. Оның жеңіл әрі шапшаң болуы аң аулау кезінде басты артықшылық саналады. Аңшылар оны түлкі, қоян және басқа да ұсақ аңдарды аулау үшін пайдаланады.
Мәдениеттегі орны
Бүркіт – қазақ халқының мәдениетінде ерекше орын алған құс. Оны батырлықтың, еркіндіктің және тәуелсіздіктің символы ретінде бағалаған. Қазақ халқының эпостарында бүркіт бейнесі жиі кездеседі. Сонымен қатар, бүркіт аңшылық өнерінің негізгі атрибуттарының бірі болып саналады.
Еркек бүркіттің шеберлігі мен мінезі қазақтың көптеген мақал-мәтелдерінде сипатталады. Мысалы:
- “Бүркіт құсқа шүйлікпесе, жердегі тышқанға мәз болмас.”
- “Еркек бүркіттің ерлігі аңнан байқалады.”
Еркек бүркіттің табиғаттағы маңызы
Еркек бүркіт табиғи тепе-теңдікті сақтауда маңызды рөл атқарады. Ол ұсақ жануарларды аулап, олардың санын реттейді. Бұл табиғи ортадағы биоәртүрлілікті сақтауға көмектеседі. Сонымен қатар, бүркіттердің болуы экожүйенің денсаулығын көрсететін белгі саналады.
Қорытынды
Еркек бүркіттің ерекшеліктері мен рөлі оның жыртқыш құстар арасындағы маңыздылығын көрсетеді. Еркек бүркіт қалай аталады деген сұраққа жауап ретінде оның “шегір бүркіт” немесе “шаңқылдақ” деп аталғанын айтуға болады. Бұл құстың шапшаңдығы мен батылдығы оны қазақ мәдениетінің символына айналдырған.
Бүркіттер әлемі – табиғаттың бірегей ғажайыптарының бірі. Олардың мінез-құлқы, ерекшеліктері және аңшылықтағы орны тек қазақ халқы үшін ғана емес, жалпы әлем үшін ерекше құндылық саналады. Бүркіттерді қорғау және олардың табиғаттағы орнын сақтау – әрқайсымыздың ортақ міндетіміз.