Ежелгі Қытайдағы ауыл шаруашылығының дамуы
Ежелгі Қытай – әлемдегі ең көне өркениеттердің бірі. Ол өзінің мәдениетімен, ғылымымен, философиясымен ғана емес, ауыл шаруашылығын дамытудағы ерекше жетістіктерімен де танымал. Ежелгі Қытайдағы ауыл шаруашылығы қоғамның экономикалық және мәдени негізінің маңызды бөлігі болды. Бұл мақалада “ежелгі Қытайда ауыл шаруашылығы қалай дамыды” деген сұраққа жауап іздеп, негізгі әдістер мен олардың тарихи маңыздылығына тоқталамыз.
Ежелгі Қытайдағы ауыл шаруашылығының пайда болуы
Қытайда ауыл шаруашылығы шамамен 7000-8000 жыл бұрын басталған. Бұл кезеңде дәнді дақылдарды өсіру адамдардың негізгі кәсібіне айналды. Ежелгі қытайлықтар алдымен күріш пен тары өсіруді үйренді. Солтүстік Қытайдың құрғақ климаты тары өсіруге қолайлы болса, оңтүстік бөлігіндегі су мол аймақтарда күріш егілді. Осылайша, табиғи-климаттық жағдайлар әртүрлі өнім түрлерін өсіруге мүмкіндік берді.
Күріш және тары – негізгі дақылдар
Ежелгі Қытайдың тұрғындары ауыл шаруашылығында негізінен күріш пен тарыны пайдаланған. Күрішті өсіру оңтүстіктегі Янцзы өзені бассейнінде кең таралды. Бұл аймақтағы суару жүйелері мен алқаптарды тиімді пайдалану нәтижесінде, күріш егістігі елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етті. Солтүстік Қытайда ауа райы салқын болғандықтан, тары мен бидай өсіру басым болды.
Күріш өсіру технологиясы:
- Күрішті өсіру үшін суару жүйелері өте маңызды болды. Қытайлықтар арнайы ирригациялық каналдар қазып, суды алқаптарға жеткізді.
- Алаңдарды күріш үшін дайындау кезінде террасалық жүйе қолданылды. Бұл әдіс егістік жерлердің тиімділігін арттырып, топырақ эрозиясын азайтты.
Ауыл шаруашылығындағы еңбек құралдары
Ауыл шаруашылығының дамуы еңбек құралдарының жетілдірілуімен тікелей байланысты. Ежелгі қытайлықтар алғашында тас құралдарын пайдаланса, кейінірек металл өңдеуді меңгеріп, мыс пен темірден жасалған құралдарға көшті. Бұл еңбек өнімділігін арттырды.
Маңызды жаңалықтар:
- Ағаш соқа: Ежелгі Қытайда соқаның пайда болуы топырақты өңдеуді жеңілдетті. Әсіресе темір соқалардың енгізілуі ауыл шаруашылығының тиімділігін бірнеше есе арттырды.
- Су дөңгелектері: Бұл құрылғылар суару жүйелерінде қолданылды және егін алқаптарына суды автоматты түрде жеткізді.
Суару жүйелерінің маңыздылығы
Ежелгі Қытайдың ауыл шаруашылығындағы негізгі ерекшелігі – су ресурстарын тиімді пайдалану. Суару жүйелерін құру үшін каналдар, бөгеттер, су қоймалары сияқты күрделі инфрақұрылымдар салынды. Янцзы мен Хуанхэ өзендерінің ағысын реттеп, егістік алқаптарды үнемі сумен қамтамасыз ету мүмкіндігі жасалды.
Бұл жүйелер арқылы:
- Егістік жерлердің аумағы ұлғайды.
- Өнімділік артты.
- Ауыл шаруашылығы табиғат жағдайларына тәуелділіктен арылды.
Ауыл шаруашылығының әлеуметтік әсері
Ежелгі Қытайда ауыл шаруашылығының дамуы қоғамның әлеуметтік құрылымын өзгертті. Егіншілік еңбекқорлықты талап ететін сала болғандықтан, халық ұжымдық еңбектің маңыздылығын түсінді. Ауыл шаруашылығымен айналысатын қауымдар пайда болып, олар жерді өңдеуде бірлесіп жұмыс істеді.
Шэнь-нун дәуірі:
Ежелгі Қытай аңыздары бойынша ауыл шаруашылығын Шэнь-нун есімді мифологиялық император алғаш үйреткен. Ол егіншілік пен дәрілік өсімдіктерді зерттеудің негізін қалады деп есептеледі.
Дақылдардың түрленуі және жаңа әдістер
Уақыт өте келе, қытайлықтар өнімнің жаңа түрлерін егуді үйренді. Бұршақ, жүгері, мақта сияқты дақылдар өсіріліп, олар шаруашылықтың жаңа деңгейге көтерілуіне ықпал етті. Бұл жерде жаңа егіс әдістерін қолдану маңызды рөл атқарды.
Өнім айналымы жүйесі:
Ежелгі Қытайлықтар жердің құнарлылығын сақтау үшін егіс алқаптарын айналымға салу әдісін қолданды. Бір дақылды бірнеше жыл қатарынан егудің орнына, әртүрлі дақылдарды ауыстырып отырды. Бұл әдіс өнімділікті арттырып, жердің сарқылуын болдырмады.
Ауыл шаруашылығындағы климаттық әсерлер
Қытайдың ауыл шаруашылығы аймақтық климаттық жағдайларға бейімделді. Егіншілік оңтүстікте тропикалық ауа райының арқасында қарқынды дамыса, солтүстікте құрғақ климатқа бейімделген дақылдар өсірілді. “Ежелгі Қытайда ауыл шаруашылығы қалай дамыды?” деген сұрақтың жауабы осы климаттық ерекшеліктерді ескеру арқылы айқындала түседі.
Ежелгі Қытайдың ауыл шаруашылығындағы жетістіктерінің маңызы
Ежелгі Қытайдағы ауыл шаруашылығының дамуы тек қана азық-түлік өндірумен шектелмей, қоғамның басқа да салаларына әсер етті. Бұл сала:
- Халық санының өсуіне ықпал етті.
- Азық-түлік қорының артуы сауда-саттықты дамытты.
- Қытайлықтардың мәдени және экономикалық өркендеуіне негіз қалады.
Қорытынды
Ежелгі Қытайда ауыл шаруашылығының дамуы – адам мен табиғаттың өзара байланысының нәтижесі. “Ежелгі Қытайда ауыл шаруашылығы қалай дамыды?” деген сұраққа жауап іздегенде, олардың табиғи ресурстарды тиімді пайдаланғанын, еңбек құралдарын жетілдіргенін және ұжымдық еңбекті дамытқанын байқаймыз. Суару жүйелері, террасалық егістік, еңбек құралдарының эволюциясы – мұның бәрі қазіргі заманғы ауыл шаруашылығына негіз қалады. Ежелгі Қытайдың бұл жетістіктері әлемдік өркениет тарихында ерекше орын алады.
4o
