Моңғол қойшысы: дәстүр мен мәдениет
Моңғолия – ғасырлар бойы мал шаруашылығымен айналысқан көшпелі халықтың мекені. Бұл елдің табиғаты мен мәдениеті мал шаруашылығына ерекше бейімделген. Осы тұрғыда Моңғолияда қой өсіру дәстүрі ерекше орын алады. Бірақ «моңғол қойшысы қалай аталады?» деген сұрақты қарастырмас бұрын, бұл кәсіптің Моңғолия мәдениеті мен тұрмысындағы маңызын түсініп алу маңызды.
Моңғолиядағы қойшылықтың ерекшеліктері
Моңғолияда қойшылық – тек мал бағу емес, халықтың күнкөріс көзі мен мәдени мұрасының бір бөлігі. Қойшылардың негізгі міндеті – малды табиғи жайылымда бағып, қыстаудан көктеуге дейінгі барлық шаруашылық істерін атқару. Қой бағу дәстүрлері ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, ғасырлар бойы өзгермей келе жатыр.
Моңғолия қойшылары қой бағумен ғана шектелмей, малдан алынатын өнімдерді де өндіреді. Қой терісі, жүні, еті және сүті – елдің шаруашылық тұрғысынан ең маңызды ресурстарының бірі. Қойшылар қой жүнінен жылы киім тоқып, етін қысқы азық ретінде пайдаланады, ал терісін тұрмыстық заттарға айналдырады.
Қойшылардың атауы мен олардың қоғамдағы рөлі
Моңғолияда қойшыларды “малшы” деп атайды. Бұл атау тек қойшыларды ғана емес, басқа да мал бағушыларды қамтиды. Дегенмен, қой бағу ерекше шеберлікті қажет ететіндіктен, қойшыларға ерекше құрмет көрсетіледі. Қойшылар арасында «моңғол қойшысы қалай аталады?» деген сұраққа нақты жауап – “хонин малчин” (қойшы) деген атау. Бұл сөздің тікелей аудармасы “қой бағушы” дегенді білдіреді.
Малшылардың рөлі Моңғолияда өте маңызды. Олар тек шаруашылықпен айналысып қана қоймай, қоғамның мәдени және әлеуметтік тіршілігінің бір бөлігі болып табылады. Қойшы болу – бұл құрметті әрі жауапты қызмет, себебі қойшылар ауыл шаруашылығының негізін құрайды.
Қойшының күнделікті өмірі
Моңғол қойшыларының өмірі табиғатпен тығыз байланысты. Олар ерте таңнан бастап қойларын жайылымға айдап шығып, кешке дейін бақылайды. Жайылымдар көбінесе тау бөктерлері мен шөлейт жерлерде орналасқан. Моңғолияның климаты қатал болғандықтан, қойшылар ауа райының өзгерістеріне бейімделіп жұмыс істейді.
Күнделікті жұмыстарға мыналар кіреді:
- Қойларды жайылымға шығару.
- Жас қозылар мен қойларды бақылау.
- Қойларды жыртқыштардан қорғау.
- Қысқы азық дайындау.
Қой бағу дәстүрі және мәдениет
Қойшылық Моңғолия мәдениетінде терең тамыр жайған. Әндер, дастандар мен аңыздар арқылы қойшылықтың маңызы бейнеленген. Қойшылар ұлттық мерекелерде жиі қатысады, әсіресе, Наадам фестивалінде.
Сонымен қатар, моңғол қойшысы қалай аталады деген сұраққа жауап іздеу барысында олардың ұлттық киімдеріне де назар аудару керек. Қойшылар көбінесе дәстүрлі киім – «дэл» киеді. Бұл киім қойшыларды суықтан және желден қорғайды, әрі ұзақ сапарларда ыңғайлы болып табылады.
Моңғол қойшыларының техникасы
Бүгінгі таңда Моңғолиядағы қойшылар заманауи техникаларды қолдана бастады. Олар GPS құрылғыларын пайдаланып, қойларды бақылауды жеңілдетеді. Сонымен қатар, моторлы көліктер мен мотоциклдер арқылы қойларды алыс жайылымдарға айдап апару жеңілдеді.
Бірақ соған қарамастан, көптеген қойшылар әлі де дәстүрлі әдістерді сақтап келеді. Олар жылқымен жүріп, қойларын қолмен бағады, ал қыста қойларды табиғи апаттардан қорғауға бар күшін салады.
Қойшылардың өміріндегі қиындықтар
Қойшының өмірі оңай емес. Олар:
- Қатал климаттық жағдайлармен күреседі. Қыс мезгілінде қарлы борандар мен төмен температура қойшылар үшін үлкен сынақ болып табылады.
- Жыртқыш аңдардан қорғайды. Моңғолияның таулы аймақтарында қасқырлар жиі кездеседі. Қойшылар қойларын қорғау үшін әрдайым сақ жүреді.
- Табиғи ресурстардың шектеулігі. Құрғақшылық немесе су тапшылығы қойшылардың жұмысына кері әсерін тигізеді.
Қойшылықтың болашағы
Қазіргі уақытта Моңғолия үкіметі қой шаруашылығын дамытуға үлкен мән беріп отыр. Экспортқа бағытталған қой жүнінен жасалған өнімдер мен ет өндірісі қой шаруашылығының экономикалық тиімділігін арттыруда.
Сонымен қатар, жас ұрпақ арасында қойшылыққа қызығушылықты арттыру мақсатында үкімет арнайы бағдарламалар енгізуде. Бұл қойшылардың кәсібін сақтап, олардың өмір сүру жағдайларын жақсартуға бағытталған маңызды қадам.
Қорытынды
Қойшылық дәстүрлері уақыт ағымымен өзгеріп отырғанымен, оның негізгі құндылықтары әлі де сақталып келеді. Бұл – табиғатқа деген құрмет, еңбекқорлық пен өз ісіне адалдық. Моңғол қойшыларының өмірі мен еңбегі болашақ ұрпаққа да үлгі болары сөзсіз.
