Пысықтауыш қалай сызылады — Анық мәлімет және кеңестер
Тіл білімі – күрделі және бай мазмұнды ғылым саласы. Оның ішінде сөйлем мүшелерінің құрылымы мен рөлі ерекше орын алады. Солардың бірі – пысықтауыш. Бұл мақалада біз “пысықтауыш қалай сызылады” деген сұраққа жауап іздеп, оны дұрыс ажыратудың маңыздылығына тоқталамыз. Пысықтауыштың анықтамасы, түрлері және оның сөйлемдегі рөлін қарастырып, оны қалай сызып көрсетуге болатынын түсіндіреміз.
Пысықтауыш дегеніміз не?
Пысықтауыш – сөйлемде етістікті, сын есімді немесе басқа пысықтауышты анықтайтын, оларды толықтырып, қосымша мағына беретін сөйлем мүшесі. Бұл грамматикалық бірлік, негізінен, іс-қимылдың қалай, қашан, қайда, не үшін орындалғанын білдіреді. Мысалы:
- Балалар аяқ астынан шулап кетті.
- Ол бұл тапсырманы тез орындады.
Жоғарыдағы мысалдарда “аяқ астынан” мен “тез” сөздері іс-әрекетті пысықтап тұр.
Пысықтауыштың түрлері
Пысықтауыш әртүрлі сұрақтарға жауап береді. Оларды грамматикалық мағынасы бойынша бірнеше түрге бөліп қарастыруға болады:
- Мезгіл пысықтауыш: Қашан? Қай уақытта?
Мысалы: Сабақ таңертең басталды. - Мекен пысықтауыш: Қайда? Қай жақта?
Мысалы: Оқушылар мектепке жақын жиналды. - Себеп пысықтауыш: Неге? Не себепті?
Мысалы: Ол сабаққа ауырып қалғандықтан келмеді. - Мақсат пысықтауыш: Не үшін? Қандай мақсатта?
Мысалы: Ол кітапты үйрену үшін сатып алды. - Күшейткіш пысықтауыш: Қалай? Қаншалықты?
Мысалы: Ол жұмысын өте жақсы орындады.
Пысықтауыштың бұл түрлері сөйлемнің мағынасын айқындап, оны толық түсінуге мүмкіндік береді.
“Пысықтауыш қалай сызылады” деген сұраққа жауап
Сөйлем мүшелерін сызып көрсету – тіл білімі сабақтарында жиі қолданылатын әдіс. Пысықтауышты дұрыс сызып көрсету үшін, оны басқа сөйлем мүшелерінен айыра білу керек. Ол үшін төмендегі қадамдарды орындау маңызды:
- Сұрақ қою: Алдымен сөйлемдегі негізгі етістікке немесе анықтайтын сөзге сұрақ қойыңыз.
Мысалы: Ол жаттығуды тез орындады. Қалай? – Тез. - Сөйлем мүшелерін анықтау: Сөйлемдегі басқа мүшелерді (бастауыш, баяндауыш, толықтауыш) ажыратып алыңыз. Бұл пысықтауышты дұрыс анықтауға көмектеседі.
- Сызықтау ережесі:
- Пысықтауышты сызықтағанда, оны өзімен байланысты сөзбен түзу сызық арқылы қосу керек.
- Егер пысықтауыш күрделі немесе бірнеше сөзден құралса, оның әр бөлігін сызық арқылы көрсетіңіз.
Мысал:
- Сабақ кешке жақын аяқталды.
Бұл сөйлемде “кешке жақын” деген пысықтауыш “қашан?” деген сұраққа жауап беріп тұр. Сызықтау кезінде оны “кешке жақын – аяқталды” деп түзу сызықпен көрсетеміз.
Пысықтауышты дұрыс танудың маңызы
Сөйлемдегі пысықтауышты дұрыс анықтау мен сызықтау тілдік сауаттылықты арттырады. Бұл тек мектеп бағдарламасында ғана емес, күнделікті қарым-қатынас пен жазу кезінде де маңызды. Себебі дұрыс сызықтау:
- Сөйлемнің құрылымын түсінуді жеңілдетеді.
- Қателіктерді болдырмауға көмектеседі.
- Грамматикалық талдау дағдыларын жақсартады.
Қателіктерден қалай сақтануға болады?
“Пысықтауыш қалай сызылады” дегенде, ең жиі кездесетін қателіктердің бірі – оны толықтауышпен немесе анықтауышпен шатастыру. Мұндай қателіктерден сақтану үшін:
- Сұрақтарды нақты қою: Егер “Қалай? Қашан? Қайда?” сұрақтарына жауап болмаса, ол пысықтауыш емес.
- Сөйлем контекстін ескеру: Бір сөз әртүрлі сөйлемдерде әртүрлі сөйлем мүшесі бола алады.
- Практика жасау: Мәтіндерден пысықтауыштарды анықтап, олардың астын сызып машықтану.
Мысалдар арқылы тәжірибе
Сөйлемдерді қарастырып, пысықтауыштарды табайық:
- Бала сабаққа қуанышпен барды.
Қалай барды? – Қуанышпен. - Біз бұл фильмді кеше кешке көрдік.
Қашан көрдік? – Кеше кешке. - Олар үйді жайлап қана сырлады.
Қалай сырлады? – Жайлап қана.
Бұл мысалдар пысықтауышты дұрыс анықтау және сызып көрсетудің тиімділігін көрсетеді.
Қорытынды
Пысықтауыш – сөйлемнің мағынасын айқындайтын маңызды мүше. “Пысықтауыш қалай сызылады” деген сұрақтың жауабын табу арқылы біз грамматикалық талдаудың мәнін түсінеміз. Бұл білім мектеп оқушыларына да, тілді кәсіби деңгейде меңгергісі келетіндерге де қажет. Пысықтауышты дұрыс сызықтау сөйлем құрылымын тереңірек түсінуге, сауатты жазуға және тілдік дағдыларды жақсартуға мүмкіндік береді.
