Шумерлік сына жазу туралы қызықты деректер
Шумер өркениеті – адамзат тарихындағы ең көне және маңызды өркениеттердің бірі. Бүгінгі таңда бұл өркениеттің мәдени мұрасына қызығушылық артып келеді, әсіресе оның жазу жүйесі ерекше назар аудартады. Шумерлік жазудың атауы мен оның тарихы адамзат дамуына қалай ықпал еткені туралы білу өте қызықты.
Шумер өркениетінің жазу жүйесінің пайда болуы
Шумерлер б.з.д. IV мыңжылдықта қазіргі Ирак аумағында өмір сүрді. Олар өздерінің алғашқы қалаларын құрды және күрделі мемлекеттік жүйені қалыптастырды. Осы өркениеттің басты жетістіктерінің бірі – сына жазу деп аталатын жазу жүйесінің пайда болуы.
Сына жазу шумерлердің қарым-қатынас жасау мен ақпарат сақтаудың негізгі тәсіліне айналды. Алғашқыда бұл жүйе тек суреттерден тұрды. Сурет арқылы әртүрлі заттарды, іс-әрекеттерді немесе ұғымдарды бейнелеу оңай болды. Уақыт өте келе, бұл суреттер белгілі бір таңбаларға айналып, символикалық жазу жүйесіне негіз қалады.
Сына жазудың ерекшеліктері
Шумерлік сына жазу балшық тақталарға түсірілді. Жазу үшін ағаштан немесе сүйектен жасалған үшбұрышты жазғыш құрал пайдаланылды. Балшық жұмсақ болғандықтан, оған арнайы құралмен таңбалар оңай түсірілді. Содан кейін бұл тақталар пеште күйдіріліп, ұзақ уақыт сақталуға мүмкіндік алды.
Шумерлік сына жазудың басты ерекшеліктері:
- Логографиялық жүйе: Алғашқыда әрбір таңба белгілі бір ұғымды немесе затты білдіретін.
- Фонетикалық элементтердің қосылуы: Уақыт өте келе, әр таңба тек затты ғана емес, сонымен қатар дыбысты немесе буынды да білдіре бастады.
- Бейнелік жазудан символикалық жазуға өту: Алғашқы сурет жазулар біртіндеп символдық жүйеге айналды.
Шумерлік жазу қалай аталады?
Шумерлік жазу тарихта “сына жазу” (латынша “cuneiform”) атауымен танымал. Бұл атау таңбалардың сына пішініне ұқсас болғандықтан берілген. Шумерлік сына жазу алғаш рет шумерлердің қажеттіліктерінен пайда болды, бірақ кейіннен басқа өркениеттерге таралды.
Сына жазу – тек шумерлердің ғана емес, бүкіл Месопотамия аймағындағы басқа да халықтардың, мысалы, аккадтықтар мен вавилондықтардың мәдени мұрасына айналды. Олар шумерлерден бұл жазу жүйесін қабылдап, оны өз тілдеріне бейімдеді.
Шумерлік сына жазудың маңызы
Шумерлік сына жазу тек қарым-қатынас пен ақпарат сақтау құралы ғана емес, сондай-ақ құқық, экономика және білім беру жүйелерінің негізін қалады. Шумерлер жазу арқылы заңдар жинағын, сауда келісімдерін, ғылыми трактаттарды және әдеби шығармаларды жазып қалдырды.
Маңызды үлгілердің бірі – “Хаммурапи заңдары” деп аталатын заңдар жинағы. Бұл заңдар алғаш рет сына жазу арқылы балшық тақталарға жазылған. Сонымен қатар, шумерлік әдебиеттен “Гильгамеш дастаны” атты әлемдегі ең көне эпикалық шығарма сақталып қалды.
Сына жазуды зерттеу
Шумерлік жазудың сырын ашу ғылым үшін үлкен жетістік болды. XIX ғасырда археологтар шумер қалаларының қирандыларынан балшық тақталарды тапты. Оларды зерттеу барысында шумерлердің сына жазу жүйесі анықталды. Бұл жазуларды оқу оңай болмады, себебі әр таңба бірнеше мағынаны білдіруі мүмкін.
Шумерлік жазуды зерттеуде лингвистер, тарихшылар және археологтар үлкен жұмыс атқарды. Жазудың ерекшеліктерін түсіну үшін басқа да ежелгі тілдермен салыстырулар жүргізілді. Қазіргі таңда сына жазулардың мазмұнын оқу мүмкіндігі ғылымның әртүрлі салаларын дамытуға ықпал етуде.
Шумерлік жазудың қазіргі замандағы маңызы
Бүгінгі күнге дейін шумерлік жазу тарих пен мәдениет салаларында зерттеліп келеді. Оның ерекшеліктері адамзаттың жазу мәдениетінің бастауында тұрғанын дәлелдейді. Сонымен қатар, бұл жазу жүйесі қазіргі әріптік жазулардың дамуына негіз болды деп есептеледі.
Сына жазудың маңыздылығы:
- Тарихи деректердің сақталуы: Шумерлердің заңдары, сауда келісімдері мен мифологиясы туралы ақпарат осы жазу жүйесі арқылы бізге жетті.
- Тілтану ғылымы үшін үлгі: Сына жазу арқылы басқа ежелгі жазу жүйелерін түсіну жеңілдеді.
- Мәдени мұраның құндылығы: Бұл жазу жүйесі адамзат тарихының ерекше кезеңін бейнелейді.
Қорытынды
Шумер өркениеті – адамзат тарихындағы алғашқы мәдениеттердің бірі ретінде үлкен маңызға ие. Оның жазу жүйесі – сына жазу – ақпарат алмасудың, сақтаудың және болашаққа жеткізудің ең алғашқы құралдарының бірі болды. Шумерлердің жазу жүйесі қазіргі тілдер мен жазу жүйелерінің негізін қалағаны анық.
