Туыс деген кім: Қазақ мәдениетіндегі рөлі мен мәні
Қазақ халқының мәдениеті мен салт-дәстүрлерінде туыстық қарым-қатынастар ерекше орын алады. “Туыс деген кім?” деген сұрақ қазақ қоғамында тек биологиялық байланыстарды ғана емес, сонымен қатар рухани және әлеуметтік міндеттерді де қамтиды. Бұл мақалада туыстықтың маңызы, оның тарихи негіздері, сондай-ақ қазіргі заманға сай өзгерістері туралы толық ақпарат беріледі.
Туыстықтың тарихи және мәдени негіздері
Қазақ халқының дәстүрлі қоғамында туыстық ұғымы отбасылық құрылымның өзегі ретінде қарастырылған. Ұлттың ерекшелігі – жеті атаға дейін туыстық байланыстарды білу және құрметтеу. Мұның мақсаты тек некелік шектеулер қою ғана емес, сонымен қатар ұрпақтар арасындағы рухани байланысты сақтау еді.
Туыстықты анықтайтын негізгі ұғымдар:
- Жақын туыстар: ата-ана, аға-іні, әпке-қарындас, балалар.
- Туыстықтың ұлғаюы: нағашы, жиен, құда-құдағи сияқты ұғымдар.
- Жеті ата: әрбір қазақ өз ата-тегін жеті атаға дейін білуі шарт. Бұл қоғамдағы адамдарды біріктіру және олардың бір-біріне жақындығын көрсету мақсатында маңызды болды.
“Туыс деген кім?” деп сұрағанда, бұл сұрақтың жауабы қазақ халқы үшін тек қандық байланыстармен шектелмейді. Ол адамгершілік қасиеттерге, өзара көмек көрсетуге және ынтымақтастыққа негізделген.
Туыс болудың жауапкершіліктері мен міндеттері
Туыс болу тек жақындықты білдірмейді, сонымен қатар жауапкершілікті де жүктейді. Қазақ халқында туыстық қарым-қатынаста келесі міндеттер ерекше рөл атқарады:
- Қолдау көрсету
Туыс адамның қиын-қыстау кезде көмегіне жүгінуі – қазақ қоғамында қалыпты құбылыс. Әсіресе, ауылдық жерде туыстардың бір-біріне көмек қолын созуы маңызды рөл атқарады. - Мерекелер мен дәстүрлерге қатысу
Құдалық, той, жаназа, басқа да отбасылық салтанаттарға туыстардың жиналуы – ұлттық бірлікті нығайтудың көрінісі. Мұндай шараларда әркімнің рөлі айқындалады, ал туыстық байланыстар одан әрі беки түседі. - Жеті атаны сақтау
Қазіргі заманда бұл дәстүр азайып бара жатса да, кейбір қазақ отбасыларында әлі күнге дейін сақталады. Бұл – ұрпақтар арасындағы байланыстарды сақтаудың бірден-бір жолы.
Заманауи қоғамдағы туыстықтың эволюциясы
Бүгінде туыстық байланыстардың сипаты өзгеруде. Қалада тұратын қазақтар туыстық қарым-қатынастарды ауылдықтарға қарағанда сирек сақтайды. Мұның себебі – урбанизация, жұмысбастылық және ақпараттық дәуірдің ықпалы. Соған қарамастан, “Туыс деген кім?” сұрағының мәні жойылған жоқ. Көптеген отбасы үшін туыстық қарым-қатынас әлі де негізгі құндылық болып саналады.
- Қазіргі заманғы міндеттер: қалалық қазақтар үшін туыстық байланыс әлеуметтік желілер, телефон байланысы арқылы сақталады. Бұл дәстүрлі мәдениеттен ерекшеленгенімен, туыстар арасындағы қарым-қатынасты үзбеуге мүмкіндік береді.
- Туыстықтың кеңеюі: урбанизация жағдайында қазақ қоғамында “жақын дос” немесе “құрдас” ұғымдары кейде туыстық қарым-қатынастың орнын басып жатады.
Қорытынды
Туыс болу – тек атадан берілген биологиялық байланыс емес, сонымен қатар рухани және мәдени жауапкершілік. Қазақ халқы үшін бұл ұғым ұлт бірлігінің маңызды элементі болып табылады. “Туыс деген кім?” деген сұрақтың жауабы қазіргі заманға сай бейімделгенімен, оның түпкі мәні өзгерген жоқ: бұл – бір-біріне көмектесу, қолдау көрсету, ұлттық құндылықтарды бірге сақтау дегенді білдіреді.
