Янычар деген кім? Осман империясының элиталық әскері туралы
Янычар — Осман империясының ең беделді әрі ерекше әскерлерінің бірі, тарихта маңызды рөл атқарған әскери құрамалардың бірі ретінде танымал. Бұл әскери бөлімше XV ғасырдан бастап Осман империясының әскери күші мен басқару құрылымының ажырамас бөлігіне айналды. Әрине, “янычар деген кім?” деген сұраққа жауап беру үшін олардың шығу тегі мен қызмет ерекшеліктерін түсіну маңызды.
Янычарлардың шығу тегі
Янычарлар алғаш рет XIV ғасырдың соңында қалыптасты. Бұл әскерлер Осман сұлтандарының жеке қорғанысын қамтамасыз ету үшін құрылған ерекше құрамалар болды. Олардың негізін “девширме” деп аталатын жүйе құрады. Девширме жүйесінде Осман империясы басып алған христиандық аймақтардың жасөспірім ұлдары таңдалып, арнайы тәрбиеленіп, мұсылмандыққа өтіп, янычарлық қызметке қабылданатын. Бұл жүйе оларды империяға адал әрі тек сұлтанға қызмет ететін жауынгерлер ретінде қалыптастырды.
Янычарлардың міндеттері
Янычарлардың негізгі міндеті сұлтанды және Осман империясының астанасын қорғау болды. Сонымен қатар, олар әскери жорықтарға қатысып, империяның шекарасын кеңейту үшін маңызды рөл атқарды. Янычарлар ерекше тәртіп пен қатаң дайындықпен ерекшеленді. Олардың ерекше белгілері мыналар болды:
- Жоғары әскери тәртіп. Янычарлар қатаң әскери ережелер бойынша өмір сүрді және кез келген бұйрықты сөзсіз орындады.
- Ерекше киім. Янычарлар арнайы тігілген киім киіп, ерекше қалпақ (борык) тағып жүретін.
- Қару-жарақ шеберлігі. Олардың садақ ату, қылыштасу және атыс қаруын пайдалану қабілеттері жоғары бағаланатын.
Янычарлардың мәдениеті мен ерекшеліктері
Янычарлар тек әскери қызметпен ғана шектелген жоқ, олар Осман империясында белгілі бір әлеуметтік топқа айналды. Олар арнайы казармаларда тұрды, “янычарлық дәстүрлер” мен салт-жораларды сақтады. Сонымен қатар, янычарлар сұлтанға тікелей бағынатындықтан, олардың саяси ықпалы да зор болды.
Янычарлар жүйесінің құлдырауы
XVIII ғасырдың аяғы мен XIX ғасырдың басында янычарлар саяси күшке айналып, сұлтанның билігіне қауіп төндіре бастады. Бұл олардың әскери тиімділігін төмендетті. Ақырында, 1826 жылы сұлтан II Махмұд янычарларды толықтай тарату туралы шешім қабылдады. Бұл оқиға тарихта “Қанды реформа” деген атпен қалды.
Қазіргі түсінік
“Янычар деген кім?” деген сұраққа бүгінгі таңда тарихи тұрғыдан жауап беруге болады. Олар Осман империясының ерекше әскери элитасы ретінде тарихта қалды. Сонымен қатар, янычарлар туралы ұғым уақыт өте келе көркем әдебиетте, кино мен өнерде жиі кездесіп, мәдени феноменге айналды. Олар ерліктің, тәртіптің және адалдықтың символы ретінде сипатталады.
Қорытынды
Янычарлар Осман империясының ең беделді әскери топтарының бірі болып, империяның күшеюіне айтарлықтай үлес қосты. Олардың ерекше тәрбиесі мен әскери шеберлігі сол заманның ең жоғары талаптарына сай болды. “Янычар деген кім?” деген сұраққа толық жауап бере отырып, олардың тарихтағы орнының маңыздылығын атап өтуге болады. Янычарлардың мұрасы бүгінгі күні де Осман империясы тарихын зерттеушілер мен қызығушылар үшін маңызды тақырып болып қала береді.
