Жылан қалай жұмыртқалайды? Табиғаттағы ерекше процесс
Жыландар – жұмбақ әрі ерекше жаратылыстар. Олардың көбею тәсілі мен ұрпақ әкелу ерекшеліктері көптеген адамдарды қызықтырады. Кейбіреулер жыландарды жұмыртқа арқылы көбейеді деп ойласа, кейбірі тірідей туады деп есептейді. Ал шын мәнінде жыланның көбею процесі өте күрделі және әртүрлі.
Жыландардың көбею ерекшеліктері
Барлық жыландар жұмыртқалайды деп ойлау қате. Жыландар негізінен үш түрлі жолмен көбейеді:
- Овипарлы (жұмыртқалайтын) жыландар
- Ововивипарлы (ішінде жұмыртқа дамитын) жыландар
- Вивипарлы (тірідей туатын) жыландар
Әрқайсысын жеке қарастырайық.
1. Овипарлы жыландар (жұмыртқалайтын жыландар)
Бұл түрге жататын жыландар жұмыртқа салып, оларды белгілі бір ортада дамытады. Жылан қалай жұмыртқалайды? Деген сұраққа жауап іздесек, ең алдымен, овипарлы түрлерді қарастыруымыз қажет.
Жұмыртқа салатын жыландарға мыналар жатады:
- Питондар
- Кейбір қолтырауын жыландары
- Корольдік кобралар
- Қарапайым шөп жыландары
Жұмыртқалау процесі:
- Аналық жылан жұмыртқаны арнайы жерге – топыраққа, құмға немесе жапырақтар арасына салады.
- Кейбір түрлері жұмыртқаларын мүлде қараусыз қалдырады.
- Ал питон сияқты кейбір түрлері жұмыртқаларын денесімен орап, қорғайды және жылытады.
- Инкубация кезеңі – бірнеше аптадан бірнеше айға дейін созылуы мүмкін.
2. Ововивипарлы жыландар (ішінде жұмыртқа дамитын жыландар)
Бұл категорияға жататын жыландар жұмыртқаларын сыртқа шығармас бұрын, оларды ішінде дамытады. Яғни, жұмыртқа дененің ішінде жарылады, ал жас жыландар аналықтың денесінен тірідей шығады.
Бұл тәсілдің артықшылығы:
- Жұмыртқалар сыртқы ортаның әсерінен қорғалған.
- Суық климатқа бейімделген жыландар үшін тиімді.
Ововивипарлы жыландарға мыналар жатады:
- Кейбір гадюка түрлері
- Айдаhар жыландары
- Кейбір теңіз жыландары
3. Вивипарлы жыландар (тірідей туатын жыландар)
Бұл жыландардың аналықтары жұмыртқаларсыз тікелей тірі бала туады. Жыланның ішінде дамыған эмбрион аналықтың денесінен қоректік заттарды алады, бұл процесті сүтқоректілердің ұрпағын көтеру процесімен салыстыруға болады.
Вивипарлы жыландарға мыналар жатады:
- Кейбір теңіз жыландары
- Кейбір үлкен айдаhарлар
Жұмыртқа мен ұрпақты қорғау
Жыландардың көбею процесінде аналықтың жұмыртқаға деген қарым-қатынасы әртүрлі болады. Кейбірі жұмыртқасын салып, қарамайды, ал басқалары қорғап, тіпті жылытумен айналысады.
- Питондар жұмыртқаларын жылытады: Бұл процесс “бұлшықеттердің жиырылуы арқылы жылу бөлу” деп аталады.
- Кобра жұмыртқаларды қорғап, күзетеді: Ол ұя жасап, біраз уақыт жұмыртқалардың жанында болады.
- Көптеген түрлер жұмыртқаларын мүлдем тастап кетеді: Инстинкт бойынша жұмыртқадан шыққан жыландар өз бетінше тіршілік ете бастайды.
Жұмыртқалардың даму кезеңдері
- Ұрықтану – Аналық пен аталық жұптасқаннан кейін, аналықтың ішінде жұмыртқалар дами бастайды.
- Жұмыртқа салу – Аналық жылан жұмыртқаларды ыңғайлы жерге орналастырады.
- Инкубация кезеңі – Жұмыртқалар сыртқы ортада дамиды, бұл процесс температура мен ылғалдылыққа тәуелді.
- Жұмыртқадан шығу – Шағын жыландар қатты қабықты арнайы “жұмыртқа тісінің” көмегімен жарып шығады.
Қызықты фактілер
- Кейбір жыландар жұмыртқаны денесінен қатты қысым арқылы шығарады.
- Температура жынысқа әсер етеді: Жұмыртқалардың температурасы жыланның еркек немесе ұрғашы болып тууына әсер етуі мүмкін.
- Кейбір түрлер жылына бірнеше рет жұмыртқалайды, ал кейбірі екі жылда бір рет ғана ұрпақ әкеледі.
