Күйші деген кім? Қазақ мәдениетінің рухани мұрасы
Қазақ халқының мәдениеті мен өнерінде күйші ұғымы ерекше орын алады. Күйші деген кім? Ол – қазақтың музыкалық өнерін, әсіресе домбыра арқылы орындалатын күйлерді орындаушы, сақтаушы және ұрпақтан ұрпаққа жеткізуші адам. Бұл мақалада күйші ұғымының тарихи және мәдени негіздерін, олардың ерекше міндеттерін және ұғымның қалай өзгергенін талқылаймыз.
Тарихи және мәдени негіздері
Күйші – қазақтың байырғы музыкалық өнерінің жаршысы. Бұл ұғымның тамыры тереңде жатыр және ұлттық дәстүрмен тығыз байланысты. Қазақ халқында домбыра тек музыкалық аспап қана емес, рухани мұраның белгісі болған. Күйші осы домбыра арқылы халықтың қуанышы мен мұңын, табиғаттың сұлулығын, тарихи оқиғаларды және өмірдің әртүрлі сәттерін жеткізген.
Күй өнері ғасырлар бойы ауыздан ауызға беріліп, әрбір күйші өз дәуірінің шежірешісі болған. Атақты күйшілердің ішінде Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет және Дина Нұрпейісова сияқты есімдер ерекше аталады. Олар өздерінің өнерімен қазақ мәдениетінің баға жетпес жауһарларын қалдырды.
Күйшінің міндеттері мен ерекшеліктері
Күйші болу – тек музыканы орындау емес. Бұл – терең білім мен рухани байлықты қажет ететін өнер. Күйшінің бірнеше ерекше міндеттері бар:
- Рухани мұраны сақтау. Күйші халық күйлерін ұмыттырмай, кейінгі ұрпаққа жеткізуші рөлін атқарады.
- Шығармашылық қабілет. Нағыз күйші тек орындаушы ғана емес, сонымен қатар жаңа күйлерді шығарушы да болуы мүмкін.
- Әлеуметтік жауапкершілік. Күйшілер өз заманындағы оқиғалар мен халықтың көңіл-күйін жеткізуші болғандықтан, олардың орындауындағы күйлер халықтың рухын көтеріп, бірлікке шақырған.
Күйшінің өнері оның ішкі жан дүниесімен тығыз байланысты. Күйшілердің домбыраны шерту тәсілі, күйді жеткізу мәнері әрбір орындаушыға тән жеке қолтаңбаны айқындайды. Бұл өнер тек техникалық шеберлікті ғана емес, терең сезімді, философиялық түсінікті қажет етеді.
Күйші ұғымының эволюциясы
Қазіргі таңда “күйші деген кім” деген сұрақты талқылағанда, оның мағынасының өзгергенін байқауға болады. Бұрын күйші тек халық күйлерін орындаушы ретінде танылса, қазіргі кезде бұл ұғым кеңейіп, түрлі музыкалық жанрларда өнер көрсететін орындаушыларды да қамтиды. Сонымен қатар, күй өнері тек қазақ халқының мәдениетімен шектелмей, әлемдік деңгейде танымал бола бастады.
Бүгінгі күйшілер заманауи техникаларды пайдаланып, күйлерді жаңа қырынан жеткізуде. Мысалы, симфониялық оркестрлермен бірге орындалатын күйлер тыңдаушылардың жаңа аудиториясын тартуда. Бұл дәстүр мен жаңашылдықтың үйлесімін көрсетеді.
Күйшінің заманауи рөлі
Қазіргі күйшілер тек домбырашы ғана емес, ұлттық өнерді дәріптеуші және оны жаһандық деңгейде танытушы болып отыр. Олар фестивальдер мен концерттерде өнер көрсетіп, күйдің ерекше сұлулығын әлемге танытуда. Сонымен бірге, күй өнері жастар арасында да танымал болып келеді. Музыка мектептері мен өнер академиялары күйшілерді оқытуда маңызды рөл атқаруда.
Күйші деген кім? Ол – өткеннің мұрасын сақтап қана қоймай, оны жаңаша мәнмен байытып, болашаққа жеткізетін тұлға.
Қорытынды
Күйші – қазақ мәдениетінің символы, ұлттық өнердің тірі тарихы. Оның рөлі уақыт өте келе өзгергенімен, маңыздылығы ешқашан төмендемеген. Домбыраның қоңыр үні арқылы күйші тек әуен ғана емес, халқымыздың рухани мұрасын жеткізеді. Сондықтан “күйші деген кім” деген сұраққа жауап іздегенде, оны тек орындаушы ретінде емес, мәдениетіміздің қорғаушысы және ұрпақтар арасындағы алтын көпір ретінде қарастыру қажет.
